Corona vroeg veel van zorgkantoren, maar leidde ook tot meer samenwerking

Impact van de coronapandemie

Cliënten in de langdurige zorg zijn kwetsbaar en hebben 24-uurs zorg nodig. Het is van cruciaal belang dat toegang tot langdurige zorg goed is geregeld, ook in tijden van crisis. Wij hielden tijdens het begin van de coronapandemie nauw contact met zorgkantoren, om de tijdige toegang tot passende zorg te monitoren. Waar dat kon, hielpen wij bij het oplossen van knelpunten, voornamelijk door het bieden van financiële zekerheden via de regelingen. Er ontstonden landelijke en regionale overleg- en samenwerkingsstructuren. Hierin waren zorgkantoren en zorgaanbieders wisselend vertegenwoordigd en hadden Wlz onderwerpen niet altijd prioriteit.

Toegankelijkheid

De coronapandemie had gevolgen voor de toegankelijkheid van langdurige zorg. Er was een tekort aan beschermingsmiddelen. De pandemie zorgde voor overbelasting van het zorgpersoneel, dat daarnaast ook te maken kreeg met toenemend onbegrip en confrontaties met agressie rondom de aangepaste bezoekregelingen. Zorgverlening werd anders ingevuld en verschraalde soms. Zorgaanbieders werkten onderling nauw samen om de knelpunten in personeelstekort op te lossen. Zo wisselden sommige zorgaanbieders personeel uit, en werden mensen van buiten de zorg ingezet. Zorgkantoren begonnen zich te profileren als verbinder van zorgaanbieders in de regio.

Uitgeschreven tekst

Er zijn 9 Wlz-uitvoerders, waarvan 7 met zorgkantoorfunctie. En er zijn 31 zorgkantoorregio's.

Invloed corona op leegstand en wachtlijsten

Verder zagen wij dat corona het verloop en de ontwikkeling van wachtlijsten en leegstanden sterk beïnvloedde. Corona zorgde voor oversterfte onder Wlz-cliënten. Tegelijkertijd heerste bij cliënten angst voor opname in een Wlz-instelling. Ook de aangepaste bezoekregelingen zorgden voor terughoudendheid bij wachtenden. Hierdoor nam de leegstand toe en groeiden de wachtlijsten. Het langer thuishouden van zorgbehoevenden had tot gevolg dat er toenemende druk ontstond op crisisplaatsen. Zorgkantoren gaven aan dat in de gehandicaptenzorg cliënten uit instellingen werden gehaald vanwege angst en onzekerheid. Daarmee werd een groter beroep gedaan mantelzorgers. Zorgkantoren gingen actiever monitoren of er leegstanden waren en contact zochten met zorgaanbieders wanneer er sprake was van leegstand. In 2021 nam de bezettingsgraad in verpleeghuizen weer toe en het aantal wachtenden af. Dit lijkt het effect te zijn van het vaccineren van bewoners en personeel en de daling die te zien is in het aantal (corona gerelateerde) sterfgevallen. De bezettingsgraad heeft het niveau van voor de coronacrisis nog niet bereikt (peildatum week 30).

Lessen uit de coronapandemie

De coronapandemie stimuleerde de samenwerking en dialoog tussen de zorgaanbieder en het zorgkantoor. Ook verbeterde de samenwerking tussen zorgaanbieders onderling. Dit resulteert in het onderling delen van informatie en goede voorbeelden van zinnige zorg. Ook vanuit de NZa hadden we meer contact met de zorgkantoren en werden ervaringen en resultaten van de pandemie-aanpak gedeeld.

Tevens leidden de beperkingen gedurende de coronapandemie tot vernieuwde inzichten. Het bezoekverbod leidde voor veel cliënten tot verwarring en eenzaamheid. Echter, een beperking van het bezoek heeft voor bepaalde doelgroepen ook rust gegeven in de directe leefomgeving. De 1,5 meter regel bemoeilijkte het aanbieden van externe dagbesteding. Een veelvoorkomend alternatief was het aanbieden van dagbesteding in de wooninstelling. Zorgaanbieders merkten dat een aantal cliënten juist baat had bij dagbesteding op de woonplek.

De coronapandemie fungeerde als impuls voor de innovatie van nieuwe technologieën. Vanwege de schaarste aan personeel en de fysieke beperkingen bij het verlenen van passende zorg, moesten zorgaanbieders met alternatieven komen. Door bijvoorbeeld het gebruik van beeldbellen kwam de focus meer te liggen op zorg op afstand.

Hoewel de pandemie nog steeds gaande is, is de situatie in de langdurige zorg minder hectisch. De betrokken partijen hebben geleerd om te gaan met de pandemie. Momenteel zien wij dat zorgaanbieders goed samenwerken en dat zorgkantoren knelpunten oplossen waar mogelijk. Daar waar de samenwerking goed gaat, geeft de NZa vanzelfsprekend de ruimte aan zorgaanbieders en zorgkantoren om naar eigen inzicht verder te gaan. Tegelijkertijd is de coronapandemie nog niet voorbij. Een volgende opleving van het virus, kan opnieuw zorgen voor knelpunten. Het is belangrijk dat het zorgkantoor inzicht heeft in de knelpunten en de zorgaanbieders en cliënten ondersteunt.

Wij roepen de zorgkantoren op deze positieve ervaringen met de aanpak van de coronapandemie vast te houden. Wij vinden het belangrijk dat zorgkantoren blijven voortbouwen op samenwerking. Niet alleen om de uitdagingen in de huidige crisis het hoofd te bieden, maar ook de grote uitdagingen in de nabije toekomst, zoals de vergrijzing.

Rechtmatige verantwoording van de coronakosten

Regelingen zorg in natura

De coronapandemie zorgde voor financiële onzekerheden in de langdurige zorg. Zorgaanbieders kregen te maken met leegstand en hadden doorlopende kosten. Voor de extra kosten die zorgaanbieders maakten in verband met de coronapandemie, stelde VWS extra geld beschikbaar. Ook zijn de gelden van het kwaliteitskader verpleeghuiszorg ingezet om de kosten van extra zorgpersoneel op te vangen tijdens de coronapandemie. Zo konden zorgaanbieders continuïteit van zorg zo veel als mogelijk waarborgen en ontvingen zorgaanbieders compensatie voor doorlopende kosten. In samenwerking met de zorgkantoren, zorgaanbieders en hun vertegenwoordigers, VWS en het Zorginstituut maakten wij regelingen voor zorgaanbieders die Wlz-zorg leveren. Hierbij zetten wij ons vooral in voor werkbare en passende regelingen, die ook goed kunnen worden verantwoord. Samen met VWS en de zorgkantoren onderzochten we hoe de vergoedingen binnen de wettelijke kaders tot stand konden komen. In het kalenderjaar 2021 hebben wij ons toezicht verder ingericht op deze regelingen. Hierbij lag de focus op de uitvoerbaarheid en verantwoording van de regelingen door de Wlz-uitvoerders.

Ook zochten wij naar een goede balans tussen verantwoording van de maatschappelijke kosten en de administratieve lasten die verantwoording met zich mee kan brengen. Wij betrokken zorgaanbieders, hun vertegenwoordigers, zorgkantoren en accountants van zorgaanbieders en zorgkantoren. Deze samenwerking leidde tot breed gedragen regelingen die voldoende handvatten bieden om de kosten rechtmatig te verantwoorden.

De coronapandemie vroeg veel van de zorgkantoren. Wij zijn blij met de rol die de zorgkantoren vervulden op het gebied van het opstellen van de coronaregelingen, en de verantwoording en controle hiervan op het gebied van zorg in natura. Voor de zorg in natura voerden de zorgkantoren veel extra werkzaamheden uit om de rechtmatige besteding van de kosten voor de coronapandemie vast te stellen. Ieder jaar beoordelen we de rechtmatigheid van de Wlz-uitgaven. Mede dankzij de extra inspanning van de zorgkantoren hebben wij het merendeel van de uitgaven in 2020 als rechtmatig beoordeeld.

Regelingen pgb

Niet alleen voor zorgaanbieders werden er maatregelen getroffen, maar ook voor de cliënten met een pgb. Tijdens de coronacrisis trof VWS de tijdelijke maatregel Extra Kosten Corona (EKC). Hiermee werd gezorgd dat budgethouders toegang hielden tot zorg. De budgethouder kan voor meerkosten door corona tijdelijke budgetverhoging aanvragen bij het zorgkantoor. Uitgangspunt van de EKC-maatregel was dat de budgethouder snel over extra budget beschikt, zodat de zorg doorgaat. Het zorgkantoor beoordeelt of de budgethouder in aanmerking komt voor vergoeding van EKC. Op basis van overleg met ZN en de NZa, trof VWS maatregelen over de beoordeling, toekenning en verantwoording van het EKC door zorgkantoren. Hierbij is ingezet op eenvoudige uitvoering. Wij doen op dit moment onderzoek naar de uitvoering van de EKC maatregel door zorgkantoren.