Terugblik 2020

Uitbraak coronavirus

Het jaar 2020 was een uitzonderlijk jaar, onvergelijkbaar met andere jaren. De coronapandemie had een ongekende invloed op de maatschappij en specifiek op de zorg. De zorgverlening aan een grote groep coronapatiënten had grote impact op de zorg en de zorgprofessionals. De reguliere zorg werd afgeschaald en later weer opgeschaald.

Ook voor ons had de coronacrisis gevolgen. We kregen er een veelomvattend speerpunt bij: alles doen wat in ons vermogen ligt om te zorgen dat de zorgsector zijn werk in deze moeilijke omstandigheden zo goed mogelijk kan (blijven) doen. Dit werd later uitgebreid met de regie voeren over het gecoördineerd opstarten van de reguliere zorg.

De NZa heeft zich ingezet voor de toegankelijkheid van zorg, zowel COVID als non-COVID-zorg. We hebben regelgeving gemaakt voor de extra kosten en gederfde omzet bij zorgaanbieders door het coronavirus. Veel zorg is (tijdelijk) vervangen door zorg op afstand of digitale zorg. Hiervoor hebben we onze regels versoepeld om dit mogelijk te maken.

‘De regelgeving richt zich zowel op de omzetderving als op extra kosten die zorgaanbieders maken voor het leveren van de zorg in verband met de uitbraak van het coronavirus. Zorgaanbieders kunnen hierdoor hun energie richten op het leveren van zorg, zonder zich zorgen te hoeven maken over hun financiële situatie. Zo kan iedereen de zorg krijgen die hij of zij nodig heeft, nu én later.’  - Josefien Kursten, directeur Regulering

Door data bij elkaar te brengen, te analyseren en te delen met zorgaanbieders, hebben we bijgedragen aan inzicht in veranderingen in de zorgvraag en capaciteit als gevolg van COVID. Met deze informatie konden partijen betere en snellere besluiten nemen over de benutting van de capaciteit van de zorg. Zorgaanbieders konden hierdoor de zorg beter blijven leveren. Zo rapporteerden we periodiek over de stand van zaken in de msz, ggz, oncologie, wijkverpleging en langdurige zorg. In deze rapporten hebben we het aantal verwijzingen, de uitgestelde zorg en de wachttijden in kaart gebracht.

Daarnaast hebben we in het najaar het zorgbeeldportaal ontwikkeld. Via dit platform vragen we ziekenhuizen om inzicht te geven in de druk op de zorg in COVID tijd. Deze informatie kan regionaal worden ingezet om knelpunten op te lossen, maar maakt ook landelijke verschillen inzichtelijk.

Op basis van deze informatie hebben we samen met Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) begin december de minister van Medische Zorg en Sport geadviseerd over te gaan tot scherpere maatregelen om ondanks het oplopende aantal besmettingen en het hoge ziekteverzuim van zorgmedewerkers de toegankelijkheid tot de meest urgente zorg te waarborgen.

‘Met de data uit het Zorgbeeldportaal geven we inzicht in de druk op de zorg in coronatijd en laten we zien welke impact de pandemie heeft op de reguliere zorg. Deze inzichten helpen zorgaanbieders, zorgverzekeraars en beleidsmakers om beslissingen te nemen over het zo goed mogelijk benutten van zorgcapaciteit en het voorkomen van blijvende gezondheidsschade bij patiënten die noodgedwongen langer moeten wachten op zorg.’ - Karina Raaijmakers, directeur Toezicht & Handhaving

Verandering is nodig

We geven meer dan €100 miljard euro uit aan zorg. Het verzekerde pakket staat onder druk en het leveren van zorg is steeds moeilijker vanwege het tekort aan zorgprofessionals en mantelzorgers. De solidariteit, de basis van het stelsel, komt in het gedrang. De coronacrisis bracht dit nog eens extra aan het licht. We zullen onze verwachtingen over de zorg moeten bijstellen: Niet alles wat kan is ook nodig. Er zullen dus keuzes gemaakt moeten worden om te voorkomen dat de zorg vastloopt. We zetten daarom in op passende zorg en goed bestuur.

Passende zorg

Passende zorg is zorg die nodig is, die waarde toevoegt en bijdraagt aan de kwaliteit van leven van de patiënt en aansluit bij zijn behoeften en omstandigheden. In 2020 hebben we twee adviezen uitgebracht over passende zorg. Het laatste advies ‘Passende zorg, de toekomst is nú’ hebben we samen met het Zorginstituut uitgebracht.

Om de zorg passend te krijgen, moeten alle betrokkenen werken aan hetzelfde doel, vanuit hetzelfde belang. Dat betekent dat we samen met de overheid, zorgvragers, zorgaanbieders en zorgverzekeraars de bekostiging beter laten aansluiten bij de zorgvraag en minder gericht op productie. We stimuleren innovatie en preventie, waar mogelijk ook over domeinen heen. In het belang van de patiënt is het zaak om nu ook verder door te pakken op het inzetten van digitale zorg. De potentie van digitale zorg is groot: we zijn voorstander van ‘zorg op afstand, tenzij…’. Deze zorg op afstand moet de reguliere vorm van de zorg vervangen.

Onze taken prestatie- en tariefregulering en het houden van toezicht zetten we in om passende zorg te realiseren. Dat doen we door productieprikkels te verminderen en gelijkgerichtheid te bevorderen.

“Het is van belang dat goede ontwikkelingen structureel kunnen worden toegepast, zodat de zorg op langere termijn organiseerbaar, betaalbaar en toegankelijk blijft en aansluit op de behoefte van de patiënt.” - Josefien Kursten

Verminderen productieprikkels

In 2020 hebben we concrete stappen gezet om bekostigingssystemen aan te passen en productieprikkels te verminderen. Samen met partijen ontwikkelden we het zorgprestatiemodel in de ggz voor 2022. De nieuwe bekostiging van de ggz sluit beter aan bij de geleverde zorg, is herkenbaarder voor de patiënt en schotten tussen de deelsectoren basis ggz, gespecialiseerde ggz en forensische zorg verdwijnen. Ons advies over het experiment bekostiging wijkverpleging draagt bij aan het verminderen van de productieprikkel en het bekostigen van kwaliteit van zorg en zorgzwaarte. In de medisch specialistische zorg voerden we de facultatieve prestatie in. Hiermee is het mogelijk om afspraken te maken over initiatieven die bijdragen aan passende zorg en lastig te bekostigen zijn via het huidige systeem.

Vergroten gelijkgerichtheid

Om samen stappen te kunnen zetten richting passende zorg, moeten partijen werken aan hetzelfde doel vanuit hetzelfde belang. Om dit te ondersteunen hebben we meerdere regionale en innovatieve experimenten door heel Nederland gestimuleerd en gefaciliteerd. In deze experimenten is de zorgbehoefte van mensen leidend. Met onze inzet in de regio willen we een vliegwielfunctie creëren voor de rest van Nederland. In 2020 hebben we onder andere de bestuurlijke verbindingen gelegd in de regio’s en data-analyses uitgevoerd voor de regio’s voor de regiobeelden.

We zien er op toe dat zorgverzekeraars en zorgkantoren hun verantwoordelijkheid nemen bij het inkopen van passende zorg en kiezen voor een toekomstbestendige invulling van hun zorgplicht. We monitorden in verschillende sectoren de zorginkoop. In de monitors onderzochten we hoe het contracteerproces verloopt en welke afspraken zorgverzekeraars en zorgaanbieders maken over passende zorg. Ook delen we goede voorbeelden en doen aanbevelingen over wat beter kan.

Goed bestuur en professionele bedrijfsvoering

Om de zorg toegankelijk en betaalbaar te houden, willen we dat het zorggeld besteed wordt aan passende zorg. Goed bestuur en een professionele bedrijfsvoering zijn hiervoor onmisbaar. Bij een professionele bedrijfsvoering zijn de processen op orde en kunnen we erop vertrouwen dat de zorgaanbieder passende zorg levert en deze correct declareert. Een goed en integer bestuur is een randvoorwaarde. Ons toezicht op Goed Bestuur en Professionele Bedrijfsvoering verstevigen we. Daarom stimuleren we zorgaanbieders, zorgverzekeraars, zorgkantoren en het CAK om hier werk van te maken. Dit doen we door ons actief te mengen in het publieke debat, door handvatten en instrumenten aan te bieden en door kaders te stellen. Schadelijk gedrag stoppen we zo snel mogelijk. Daarbij kiezen we de meest effectieve sancties. Dan kan soms een gesprek zijn met een raad van bestuur of met de toezichthouders, maar soms ook een aanwijzing of een boete. Goed bestuur is geslaagd als een zorgaanbieder passende zorg levert, zorggeld niet verspild wordt en een zorgaanbieder zicht transparant verantwoordt aan alle belanghebbenden. Zo verstevigen we het vertrouwen in de zorg.

Kader Goed bestuur

In het kader Goed Bestuur staan de verwachtingen van de IGJ en NZa over de rol en verantwoordelijkheid van bestuurders, interne toezichthouders, cliëntenraden en zorgverleners. Dit kader hebben we in 2020 geëvalueerd en aangepast. De vernieuwing is de uitwerking van de rol en taken van het interne toezicht van zorgaanbieders. Hiermee doen we meer recht aan de belangrijke rol die intern toezichthouders hebben en spelen we in op de verwachte verandering in de wet- en regelgeving.

Met zorgbestuurders en intern toezichthouders voeren we gesprekken over goed bestuur. Voorbeelden van onderwerpen waar we het contact over zoeken zijn: sturing op maatschappelijk belang, problematische juridische structuren, risico op belangenverstrengeling, tegenspraak intern toezicht, beheersingsproblemen in de (financiële) continuïteit van zorg, bijvoorbeeld in geval van snelle groei en/of governance structuur wijzigingen, bestuurlijke onrust en cultuurrisico’s.

‘We willen er met de onderwerpen uit het kader Goed Bestuur voor zorgen dat zorgbestuurders en hun raden van toezicht regelmatig spreken over hoe maatschappelijke ontwikkelingen van invloed zijn op de toegankelijkheid, betaalbaarheid en kwaliteit van de zorg die door de zorgorganisatie wordt geleverd.’ - Karina Raaijmakers

Onttrekking van zorggelden

Het weglekken zorggeld vinden we ongewenst. Zorggeld moet aan zorg besteed worden. In het fenomeenonderzoek Complexe juridische structuren van zorgaanbieders identificeren we bedrijfsstructuren die kunnen bijdragen aan het weglekken van zorggelden. Er zijn diverse stakeholders die hierbij een eigen verantwoordelijkheid hebben, die hier waakzaam voor moeten zijn en eraan kunnen bijdragen. 

Samen met de IGJ hebben we in 2020 onderzoek gedaan naar de faillissementen van het Slotervaartziekenhuis en de IJsselmeerziekenhuizen. Onttrekking van zorggelden en belangenverstrengeling stonden daarbij centraal. De IGJ en NZa hebben in het onderzoek naar het Slotervaartziekenhuis niet geconstateerd dat er daadwerkelijk sprake was van belangenverstrengeling of onttrekking van zorggeld. Wel heeft het onderzoek geleid tot een advies voor aanpassing van wetgeving om de werkgeversrol van de raad van commissarissen sterker te verankeren in wetgeving. Het onderzoek naar de IJsselmeerziekenhuizen is nog niet afgerond vanwege een juridisch conflict tussen de IGJ en de curatoren van MC IJsselmeerziekenhuizen. De curatoren verweren zich tegen het vorderen van informatie door de IGJ. Deze informatie is nodig om het onderzoek te kunnen doen.

Correct declareren

Correct declareren blijft een belangrijk onderdeel van ons toezicht. We doen in meerdere sectoren onderzoeken die uitmonden in aanwijzingen of een boete of zorgverzekeraars starten eigen onderzoeken. In geval van thuiszorgorganisatie Naborgh uit Rotterdam heeft de NZa in 2020 bij het Openbaar Ministerie aangifte gedaan. Op basis van ons onderzoek hebben wij sterke vermoedens van strafbare feiten die deze zorgaanbieder heeft gepleegd. Door de krachten te bundelen kunnen de toezichthouders, opsporingsdiensten en zorgverzekeraars een vuist maken tegen misbruik van geld dat bestemd is voor zorg.

In 2021 en verder…

In 2020 zetten we reeds in op netwerken dichtbij en rondom de patiënt, alleen doen wat aantoonbaar bijdraagt, intensieve samenwerking en regionale afstemming. Het knelt en de tijd dringt. De uitbraak van het coronavirus heeft dit nog eens extra urgentie gegeven. Met onze nieuwe strategische agenda 2021 -2023 zetten we in op een versnelling van de ingezette ontwikkeling. Onze speerpunten zijn passende zorg en goed bestuur en professionele bedrijfsvoering. Om dit te realiseren, zetten we extra in op datagedreven beleid en uitvoering.

^{Fotografie: Shutterstock en Jelmer de Haas}