Zorgkantoren voeren de Wet langdurige zorg (Wlz) uit. Zij leggen hierover richting de NZa verantwoording af. Vorig jaar constateerden wij dat de langdurige zorg onder druk staat, en dat neemt alleen maar toe. De zorg voor kwetsbare ouderen staat onder druk, het tijdig organiseren van passende zorg wordt steeds moeilijker. Dit wordt veroorzaakt door de oplopende wachtlijsten en de fricties bij de aansluiting van zorgvraag en zorgaanbod in de regio’s. Volgens de zorgkantoren komt dit met name door de krapte op de arbeidsmarkt, de toenemende vraag door vergrijzing, het toenemend tekort aan verpleegzorgplaatsen en de druk op het budgettair kader Wlz-zorg. De zorgkantoren zijn aan zet om dit op te lossen, maar zij kunnen dit niet alleen. Toekomstbestendige zorg voor ouderen vraagt een duidelijk regeringsbeleid, waarin samenwerking tussen partijen op regionaal niveau ervoor zorgt dat mensen langer verantwoord thuis kunnen blijven wonen. Ook zorgkantoren en zorgverzekeraars moeten hun beleid onderling beter op elkaar afstemmen, zodat ouderen verzekerd zijn van passende zorg. De Wlz-, de Zvw- en Wmo-zorg moeten beter op elkaar aansluiten, zodat er geen mensen tussen wal en schip vallen. Krachtenbundeling van zorgkantoren, zorgaanbieders, gemeenten en beleidsmakers is nodig om zorg op korte en (middel)lange termijn toegankelijk te houden.
Organisatie van langdurige zorg blijft kwetsbaar, maar regionale samenwerking kan helpen om de Wlz toegankelijk te houden.
De zorgplicht van zorgkantoren
In de Wet langdurige zorg (Wlz) is een zorgplicht voor zorgkantoren opgenomen. De zorgplicht waarborgt dat de verzekerde de zorg krijgt die hij nodig heeft en waar hij recht op heeft. Dit zorgt dat Wlz-geïndiceerde cliënten een gelijk recht hebben op een zorgarrangement thuis, overbruggingszorg, deeltijd verblijf of verblijfszorg in een instelling. Zorgkantoren hebben daarvoor een wettelijke resultaatverplichting. De NZa houdt toezicht op in hoeverre de zorgkantoren erin slagen de zorgplicht na te komen en welke knelpunten en ontwikkelingen spelen.
Zie ook de publicatie over de handvatten duiding zorgplicht voor zorgkantoren. Hierin verheldert de NZa wat zij verwacht van de zorgkantoren bij het uitvoeren van de zorgplicht.
Voor een groeiende groep cliënten is het realiseren van tijdige zorg steeds lastiger
Zorgkantoren en zorgaanbieders ervaren meer dan ooit uitdagingen bij de uitvoering van de Wlz. De zorgsector kampt al jaren met een groot personeelstekort. Zorgprofessionals ervaren daardoor een hoge werkdruk en er is een groeiend ziekteverzuim. Daar kwam de afgelopen jaren bij dat de toegankelijkheid van zorg tijdens de coronapandemie flink op de proef werd gesteld. Dit heeft ook blootgelegd dat de organisatie van Wlz-zorg kwetsbaar is. In 2021 lukte het realiseren van tijdige zorg volgens de zorgkantoren voor de meeste cliënten nog relatief snel. Wel geven zorgkantoren aan dat dit niet eenvoudig is.
Oplopende wachttijden, signalen, casuïstiek en fricties met betrekking tot toegankelijkheid
De NZa heeft geen signalen ontvangen dat grote groepen cliënten het afgelopen jaar tussen wal en schip zijn gevallen. Wel ontvangen wij signalen over situaties waarin het tijdig organiseren van passende langdurige zorg zorgkantoren en -aanbieders steeds meer moeite kost. Zorgkantoren hebben hierover hun zorgen geuit in hun verantwoording en de gesprekken die wij voeren. Het is van belang dat zorgkantoren een duidelijke aanpak hebben voor het oplossen van de fricties in de regio en concrete afspraken maken met zorgaanbieders en regionale partners om de fricties het hoofd te bieden. Wij vinden het belangrijk dat zorgkantoren regionale samenwerking blijven aanjagen en scherp blijven op de resultaten hiervan voor de cliënten. Dit blijft de komende jaren voor de zorgkantoren een grote opdracht om de zorg op de korte en lange termijn toegankelijk te houden.
Instroom in de intramurale langdurige zorg door ouderen
In 2022 deden wij een verkennend onderzoek naar de instroom van ouderen in de langdurige intramurale zorg. Vanuit opgehaalde data uit 2019 en gesprekken met de zorgkantoren kregen wij meer inzicht in de instroom naar intramurale langdurige zorg en in de knelpunten die zorgkantoren ervaren. Deze verkenning leidt opnieuw tot het inzicht dat de balans tussen zorgvraag en zorgaanbod kwetsbaar is als gevolg van de personeelskrapte en de toenemende vergrijzing.
Het programma WOZO heeft gevolgen voor de taakuitvoering van zorgkantoren
In steeds meer plannen en programma’s van onze regering is inclusie en participatie van de meest kwetsbare mensen in de samenleving een hoog doel. Zo ook bij het door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) recent opgestarte programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO). Dit gebeurt in samenhang met het Integraal Zorgakkoord (IZA), het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA), de Toekomstagenda Gehandicaptenzorg en het programma Toekomstbestendige Arbeidsmarkt Zorg (TAZ), om gezamenlijk de toegankelijkheid van de Wlz-zorg voor cliënten op de korte en langere termijn te garanderen.
Het uitgangspunt in het regeringsbeleid (het programma WOZO) is dat mensen die langdurig intensieve zorg nodig hebben zo lang mogelijk thuis blijven wonen. Het is van groot belang dat zorgkantoren goed monitoren en kenbaar maken in hoeverre de (Wlz-)zorg thuis (al) voldoende passend kan worden ingevuld om de situatie verantwoord te houden, voor cliënt en mantelzorger.
De NZa vindt het belangrijk dat innovaties en oplossingen die ontstaan om fricties in de ouderenzorg op te lossen ook door de zorgkantoren worden bezien om toegankelijkheidsvraagstukken voor de cliënten in de ghz en ggz het hoofd te bieden. Juist omdat deze cliënten ook steeds ouder worden en daarbij ook vergelijkbare complexe meervoudige problematiek in zorgzwaarte speelt. Los hiervan merken wij op dat jongvolwassen cliënten in de ghz en ggz bijvoorbeeld aandacht vragen voor aanpassingen in de invulling van de zorg die beter passen bij hun zorgbehoefte, zoals bijvoorbeeld meer variëteit in de dagbesteding.
Juist omdat ook cliënten in de gehandicaptenzorg en geestelijke gezondheidszorg ouder worden, is het belangrijk hen niet uit het oog te verliezen.
De transformatie van langdurige zorg vraagt om duidelijk regeringsbeleid, leiderschap en goede samenwerkingsafspraken tussen de zorgkantoren, de zorgaanbieders in de verschillende domeinen, het sociale netwerk van de cliënt en de partijen in het sociale domein. Een sterk en proactief sociaal domein en een versteviging van de eerstelijnszorg kunnen bijdragen aan het vertragen van de doorstroming van mensen naar de Wlz. Zo kunnen vroegsignalering en vroegtijdig ingrijpen door gemeenten, huisartsen en wijkverpleging bijdragen aan het voorkomen of verminderen van de zorgvraag. Ook moeten de passende woonvoorzieningen voor cliënten voldoende beschikbaar zijn.
| Lees verder in artikel 1: Knelpunten in de toegang zijn steeds lastiger op te lossen |
Meer bestuurlijke aandacht voor de Wlz-uitvoerder binnen het concern
Wlz-uitvoerders zijn onderdeel van een groter concern, waarbinnen ook de zorgverzekeraar is ondergebracht. Wij roepen de bestuurders van de zorgverzekeraars en Wlz-uitvoerders op de huidige knelpunten in het organiseren van Wlz-zorg een prominent onderdeel op de bestuursagenda te maken en steeds te blijven beoordelen of oplossingen voor toegankelijkheidsknelpunten in de Zvw ook toegepast zouden kunnen worden in de Wlz en vice versa. Daarnaast is het van belang dat zij op bestuursniveau met verschillende zorgketenpartners blijven spreken over samenwerkingsoplossingen en wat er nodig is om de versnelling in te zetten en aan te jagen. Bij transformatievraagstukken is bestuurlijke prioriteit noodzakelijk om de verandering echt te realiseren.
De basis moet beter op orde voor tijdige toegang tot pgb-zorg en doelmatige inzet van de pgb-middelen
In de afgelopen jaren steeg het aantal pgb-aanvragen. Het persoonsgebonden budget (pgb) is gelijkwaardig aan de leveringsvorm zorg in natura. Een pgb biedt cliënten zelfregie bij het organiseren van de benodigde zorg. Een pgb kan het deelnemen in de samenleving vergemakkelijken, in het bijzonder voor jongeren of cliënten met specifieke zorgwensen. Een pgb is niet voor iedere cliënt passend en de keuze voor pgb zou daarom ook een bewuste keuze moeten zijn. Een zorgvuldig en tijdig besluit bij het toekennen van een pgb door het zorgkantoor draagt bij aan een rechtmatige en doelmatige uitvoering van het pgb. Daarnaast verwachten wij van zorgkantoren dat zij een passend budget toekennen.
| Lees verder in artikel 2: Aandacht voor goede inrichting van de organisatie en de interne processen |
De Wlz-zorgkosten stijgen maar door. Wel wordt de rechtmatigheid steeds beter beheerst
De Wlz-uitvoerders voeren de Wet langdurige zorg (Wlz) uit. Zij maken hiervoor zorgkosten en beheerskosten. Wij rapporteren over de rechtmatigheid van deze kosten. De rechtmatige besteding van deze kosten neemt toe. De kosten van onze langdurige zorg stegen in 2021 tot € 28.415 miljoen. De oorzaken hiervan zijn veelal te verklaren.
| Lees verder in artikel 3: Steeds groter beslag op de beschikbare middelen |
De Wlz in het kort
De Wet langdurige zorg (Wlz) geeft recht op zorg aan verzekerden die blijvend zijn aangewezen op 24 uur per dag zorg in de nabijheid of permanent toezicht. De Wlz heeft meerdere zorgsectoren, namelijk de verpleeghuiszorg (v&v), de gehandicaptenzorg (ghz) en de langdurige geestelijke gezondheidszorg (ggz). Sinds 1 januari 2021 krijgen ook volwassenen met een psychische stoornis, die zijn aangewezen op hun leven lang permanent toezicht of 24 uur per dag zorg in de nabijheid vanuit de, toegang tot de Wlz (ggz-wonen).
Om zorg vanuit de Wlz te krijgen, is een Wlz-indicatie nodig van het CIZ (Centrum Indicatiestelling Zorg). Het CIZ legt in een besluit vast welke zorgbehoefte de cliënt heeft.
Wanneer er wordt gesproken over langdurige zorg, valt dat niet altijd samen met Wlz-zorg. Het gaat in de langdurige zorg ook over personen met een chronische zorgbehoefte, zonder een Wlz-indicatie. Dit zijn cliënten die zorg ontvangen vanuit de Zorgverzekeringswet (Zvw), Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) of Jeugdwet (Jw). In dit magazine hebben wij het over cliënten die zorg ontvangen uit de Wlz.
De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) houdt toezicht op de rechtmatige en doelmatige uitvoering van de Wlz door Wlz-uitvoerders. Onze toezichtstaken zijn vastgelegd in artikel 16 van de Wet marktordening gezondheidszorg (Wmg).
Dit magazine is gebaseerd op de verantwoordingsinformatie van zorgkantoren over het verantwoordingsjaar 2021, de onderzoeken die wij in 2021 en 2022 hebben uitgevoerd, gesprekken met de zorgkantoren en de data die de NZa beschikbaar heeft over de Wlz. Met dit magazine voldoen we aan onze wettelijke taak om in een samenvattend rapport in te gaan op de uitvoering van de Wlz in 2021, ten behoeve van de openbare verantwoording.
