Verkort Jaarverslag NZa 2021

Onze ambitie: Passende zorg die toegankelijk en betaalbaar is

We vinden allemaal dat goede zorg vanzelfsprekend moet zijn in onze samenleving. Maar dat is het niet. Integendeel: het is een uitdagende opdracht om dit niveau van zorg te bereiken én behouden. Door een snelle vergrijzing is er steeds méér zorg nodig. In vrijwel alle sectoren zijn er knelpunten in de toegankelijkheid van zorg. Terwijl er intussen een hardnekkig tekort is aan zorgprofessionals. De coronacrisis maakte duidelijker dan ooit: we moeten de zorgsector in Nederland anders inrichten. 

De NZa jaagt de veranderingen aan die nodig zijn voor een transitie naar passende zorg. We zetten hierbij in op vier strategische speerpunten:

Goed bestuur en professionele bedrijfsvoering

Passende zorg vraagt om leiderschap en een professionele bedrijfsvoering bij zorgaanbieders, zorgverzekeraars, zorgkantoren en het CAK. We zetten erop in dat zorggeld wordt besteed aan passende zorg, dat bestuurders en zorgprofessionals zich gesteund voelen bij lastige keuzes in het belang van passende zorg en dat misbruik van zorggeld wordt aangepakt.

Passende bekostiging en contractering
Passende zorg vereist een andere bekostiging. We stappen af van prikkels die sturen op productie en zetten in op zorg die bijdraagt aan de ervaren kwaliteit van leven en kwaliteit van zorg. De afspraken tussen zorgaanbieders en zorgverzekeraars moeten hiermee in overeenstemming zijn.

Datagedreven beleid en uitvoering
We verzamelen en ontsluiten informatie die de beweging naar passende zorg en (regionale) knelpunten zichtbaar maakt. Vanuit onderzoek en data onderbouwen we keuzes en adviezen die we maken in regulering en toezicht.

Wendbare organisatie
Voor passende zorg moet het zorgveld veranderen. Dit vraagt van ons dat we proactief inspelen op maatschappelijke ontwikkelingen, dat we samenwerken en dat we als organisatie continu leren en verbeteren.

Hieronder lichten we deze speerpunten 1 voor 1 toe.

Passende bekostiging en contractering

Zorg die gericht is op gezondheid en kwaliteit

Elke inwoner van Nederland heeft recht op tijdige toegang tot passende zorg. Ook willen we dat die zorg betaalbaar blijft, ook als steeds meer mensen zorg nodig hebben. Om dit te bereiken, hebben we een bekostiging nodig waarin het echt om de patiënt draait. En alleen díe zorg moet worden vergoed die bijdraagt aan het functioneren van mensen en hun kwaliteit van leven. Waarbij schotten en domeinen geen belemmeringen vormen om de juiste zorg te leveren.

Patiëntgerichte bekostiging
Financiële prikkels in de zorg moeten gericht zijn op het belang van patiënten en hun kwaliteit van leven. Nu loont het voor zorgaanbieders nog te veel om meer zorg te leveren dan nodig is. Daarom werken we aan een ander systeem van zorgbekostiging: van productiegericht naar patiëntgericht. Met aparte trajecten, visies en consultaties stimuleren we in vele zorgdomeinen een passende bekostiging. Dit thema stond ook centraal tijdens ons congres ‘Passende zorg’ in november 2021.

Digitale kansen
Van beeldbellen tot zorgrobots – digitale zorg biedt mooie kansen om de uitdagingen in de zorg te lijf te gaan. We willen de belemmeringen voor deze zorg op afstand zoveel mogelijk wegnemen, en de inzet van digitale zorg belonen. Zo maakten we voor 6 veelvoorkomende aandoeningen mogelijk dat telemonitoring bekostigd kan worden. Uiteindelijk willen we die monitoring op afstand voor álle aandoeningen laagdrempelig inzetbaar maken. In september 2021 publiceerden we een update van onze ‘Wegwijzer bekostiging digitale zorg ’, met daarin aandacht voor hoe digitale hulpmiddelen te bekostigen zijn.

Zorgnetwerken in regioaanpak
Bij een patiëntgericht zorgstelsel hoort ook dat de zorg dichter om de patiënt heen wordt georganiseerd. Regionaal dus, en in zorgnetwerken. We doen mee in 11 regionale experimenten en andere samenwerkingen (zoals het programma Volwaardig Leven) om die transformatie flink te versnellen. Met als doel dat deze initiatieven een vliegwiel vormen voor de rest van Nederland. Ook hebben we een concept-werkwijze ontwikkeld voor ons toezicht op zorgnetwerken. De komende jaren breiden we onze kennis en kunde op dit gebied verder uit. 

Inzicht in patiëntenstromen
Vaak is zorg dicht bij de patiënt het beste, maar soms is centralisatie een betere oplossing. Om te beoordelen of hierin passende keuzes gemaakt worden, monitoren we de patiëntenstromen binnen en tussen zorgdomeinen. Zo onderzochten we de bezoekjes van (diabetes- en oncologie-) patiënten aan de universitair medische centra en het verwijsgedrag van huisartsen naar deze instellingen. Ook brachten we de instroom van de ggz in de Wlz in kaart. In 2022 vervolgen we dit met een onderzoek naar het zorggebruik van deze doelgroep.

Kortere wachttijden
Toegang hebben tot zorg, dat houdt in: niet (te) lang hoeven wachten tot je bij de arts terechtkan. In ons wachttijdenonderzoek uit 2020 deelden we aanbevelingen voor zorgverzekeraars, die deze handschoen intussen hebben opgepakt. Ze geven nu bijvoorbeeld meer inzicht in wachttijden en zorgbemiddeling. Wel blijft extra aandacht nodig voor de effecten van de pandemie op de wachtlijsten. We letten hierbij het meest op de regio’s waar de grootste knelpunten zitten. Specifiek binnen de langdurige zorg is de wachtlijstproblematiek nog altijd groot. We stimuleren zorgkantoren dan ook om knelpunten op te lossen, wachtlijsten te verkorten en zo de langdurige zorg toegankelijker te maken. 

Contractering monitoren
Ziekenhuizen en zorgverzekeraars maken jaarlijks afspraken over de prijs en het volume van de zorg. We houden die afspraken nauwlettend in de gaten, om te zien of die bijdragen aan de beweging naar passende zorg. Zo niet, dan spreken we partijen hierop aan en geven we adviezen. In 2021 publiceerden we onder meer een monitor over de medisch-specialistische zorg. Met inzicht in de contracteringsafspraken, de ontwikkeling van dure geneesmiddelen en productieprikkels. In deze én andere monitors over de eerstelijn bieden we conclusies en aanbevelingen voor passende zorg.

Preventie stimuleren 
Iedereen weet dat voorkomen beter is dan genezen. En goedkoper. Preventie speelt dan ook een belangrijke rol in onze bekostigingsvoorstellen. Hieronder valt ook de gecombineerde leefstijlinterventie (GLI), die mikt op het bereiken en behouden van een gezonde leefstijl. Daarnaast is er zorggerelateerde preventie, bedoeld om te voorkomen dat een bestaande aandoening leidt tot complicaties of beperkingen. Al deze vormen van preventie stimuleren we, en we nemen belemmeringen weg om deze zorg te bieden. In ‘wegwijzers’ lichten we de kansen voor preventie toe in verschillende zorgdomeinen. 

Blik op de toekomst
De term ‘passende zorg’ is volledig omarmd in het coalitieakkoord van eind 2021. Hierin zijn veel van onze adviezen terug te vinden. Met de coronacrisis in het achterhoofd wil de coalitie zich ook inzetten op een toekomstbestendige – planbare en acute – zorg. Op verzoek van het kabinet stelt de NZa regiobeelden op, die kunnen leiden tot een herschikking van het zorglandschap. Eind 2021 begonnen we de voorbereidingen, in 2022 vullen we dit samen met andere partijen verder in. Ook bouwen we verder aan de 4 principes van passende zorg, zodat die in de hele zorgpraktijk werkelijkheid worden. 

Goed bestuur en professionele bedrijfsvoering

Scherper en efficiënter toezicht

Zorgaanbieders, -verzekeraars en -kantoren hebben een grote verantwoordelijkheid in de beweging naar passende zorg. Zij moeten het publieke zorggeld aantoonbaar goed besteden. Hiervoor zijn een integer bestuur en een professionele bedrijfsvoering onmisbaar, en als NZa houden we daar toezicht op. We versterken ons toezicht op zorgnetwerken en werken datagedreven aan het voorkomen en bestraffen van misbruik van zorggeld.

Nieuwe wetgeving en toezichtstaken
Om de transparantie en verantwoording in de zorgsector te vergroten, gingen in 2022 2 nieuwe wetten van kracht: de Wet toetreding zorgaanbieders (Wtza) en de bijbehorende Aanpassingswet (AWtza). Die wetten brengen ons nieuwe toezichtstaken op het gebied van de jaarverantwoording, transparante bedrijfsvoering en het verbod op winstoogmerk. We hebben ons in 2021 hierop voorbereid. Onder meer door een intern netwerk op te zetten voor kennisdeling en samenwerking rondom dit thema en deze wetgeving. 

Toezicht op goed bestuur
Leidraad voor ons toezicht op zorginstellingen is het kader ‘Toezicht op goed bestuur’, dat we telkens verder aanscherpen. Zo vulden we het in 2021 aan met de onderwerpen ‘risicomanagement bij zorgorganisaties’ en ‘gedrag en cultuur’. We zorgden er eind 2021 ook voor dat dit kader – en andere instrumenten – goed bekend zijn binnen de NZa én dat ze daadwerkelijk gebruikt worden door bestuurders, zorgaanbieders, zorgverzekeraars en zorgkantoren.

Sectoren met prioriteit
Op basis van risicodetectie bepalen we de risico’s en sectoren waarop we extra inzetten. Tot de sectoren met prioriteit behoren in ieder geval de wijkverpleging en de mondzorg. Hiervoor hebben we de toezicht- en handhavingsketen in 2021 versterkt met de inzet van een gezamenlijk barrièremodel. Daarnaast zijn we intensiever gaan samenwerken met zorgverzekeraars en andere partners binnen de Taskforce Integriteit Zorg (TIZ).

Succes van nieuwe aanpak
Door een nieuwe en efficiëntere aanpak van ons toezicht – minder ter plaatse, kleinere teams – konden we in 2021 meer toezichtsonderzoeken uitvoeren dan in de voorgaande jaren. Dit maakt de (gepercipieerde) pakkans een stuk groter en ontmoedigt zo niet-integer gedrag. In de wijkverpleging leidde de aangepaste onderzoeksmethode tot goede resultaten. We kwamen uit op 13 afgeronde onderzoeken (de ambitie was 8 tot 12) en het aantal opgelegde interventies steeg fors ten opzichte van 2020.

Zorgkantoren verbeteren risicobeheersing
Bij alle zorgkantoren – oftwel: Wlz-uitvoerders – houdt NZa houdt toezicht op onder meer de bedrijfsvoering. In 2021 constateerden we via een onderzoek dat zorgkantoren hun functies op het gebied van compliance, risicobeheer en audit niet goed genoeg hadden ingericht. We hebben hun voor datzelfde jaar nog verbeterdoelen opgelegd. Uit ons vervolgonderzoek in 2022 bleek dat de zorgkantoren de sleutelfuncties nu grotendeels op orde hebben.

Zorgen om het CAK
In Nederland doen zo’n anderhalf miljoen burgers een beroep op de Wmo of de Wlz, en hebben daarbij te maken met het CAK. Die kampt al jaren met knelpunten in de interne organisatie. De afgelopen jaren heeft het CAK een aantal stappen gezet om haar wettelijke taken rechtmatig en doelmatig uit te kunnen voeren. Verbetering heeft prioriteit bij het CAK, maar eind 2021 hebben we toch moeten concluderen dat de beoogde ‘in control’ situatie in 2020 nog niet is bereikt. Op onderdelen is er zelfs een achteruitgang. We volgen deze ontwikkeling nauwgezet in ons toezicht. In 2021-2022 voert de NZa samen met het CAK een governance-onderzoek rondom klanttevredenheid uit.

Toezicht op zorgverzekeraars
Zorgverzekeraars hebben een spilfunctie in het zorgstelsel en vervullen daarmee een grote maatschappelijke rol. In de uitvoering van hun taken moeten zij zich onder meer houden aan de Zorgverzekeringswet en onderliggende regelgeving. Als toezichthouder hierop publiceerden we halverwege 2021 het ‘Samenvattend rapport Zorgverzekeringswet 2020’. Met daarin aandacht voor thema’s als zorgplicht, zorginkoop en financiële verantwoording. Ook gaan we in op afspraken en samenwerking in het kader van corona.

Datagedreven beleid en uitvoering

Benutten en beschermen van gegevens

De inzet van data is de motor van alles wat we doen om passende zorg te stimuleren. We gebruiken data om inzicht te krijgen en ontwikkelingen te duiden. Zoals met ons Zorgbeeldportaal tijdens de pandemie. Ook zetten we data in om beter te anticiperen in ons toezicht. Om de zorg te reguleren via datagedreven inventarisaties en verkenningen. En om onze besluitvorming te onderbouwen en toekomstgericht te werken. 

Visie op data
De kracht en de kansen van data zijn groot. In onze ‘Visie op data’ geven we aan hoe we data breder, efficiënter en effectiever willen inzetten, om zo onze bedrijfs- en beslissingsprocessen te verbeteren. Data moet bijvoorbeeld makkelijker en sneller beschikbaar worden voor zowel interne als externe gebruikers. Hierbij geldt: leren doe je door te proberen. Dus gaan we experimenten uitvoeren om te ontdekken hoe we innovaties rondom data slim kunnen inzetten. In 2021 verkenden we met andere partijen – zoals RIVM en ZN – ook hoe we strategisch-bestuurlijk meer kunnen samenwerken op het gebied van data-analyse.

Waterdichte processen
Met het stijgende belang van data, groeien de risico’s navenant. Zorgvuldigheid is dus geboden. Onze leidraad voor de verwerking van gegevens zijn de Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO) en de AVG. In al onze dataprocessen staat ons eigen Dataloket centraal – van het beoordelen en ontvangen van data tot en met de verwerking ervan volgens de BIO-richtlijnen. In 2021 hebben we een nieuwe procedure vastgesteld voor de zogenoemde ‘gegevensbeschermingseffectbeoordeling’, kortweg: GEB. Deze procedure is erop gericht om voorafgaand aan de verwerking van persoonsgegevens de privacyrisico’s te beoordelen. En zo nodig maatregelen te nemen om die risico’s te verkleinen.

Meer weten over cybersecurity bij de NZa? Maak kennis met Jacques Eding, chief information security officer en beveiligingscoördinator bij de NZa. 

Inzicht delen via Zorgbeeldportaal
Tijdens de pandemie hebben we nog intensiever de toegankelijkheid van zorg gemonitord. Om zo te kunnen sturen op een zo gelijk mogelijke verdeling van (non-)COVID-19-zorg, zowel regionaal als landelijk. Via ons Zorgbeeldportaal hebben we ziekenhuizen wekelijks voorzien van informatie over de druk op de zorg en de omvang van de uitgestelde zorg. Die informatie deelden we ook met de buitenwereld, onder meer in een wekelijkse monitor. Samen met het Landelijk Centrum Patiëntenspreiding en de GGD Ghor publiceerden we in 2021 wekelijks de Landelijke Ketenmonitor Zorg, met daarin een ketenbreed perspectief op de druk op de zorg als gevolg van de pandemie.

Beleidsmedewerkers Toezicht Anouk Fülöp en Tom Neven vertellen meer over de rol van de NZa in coronatijd.

Wendbare organisatie

Meebewegen en ontwikkelen

De maatschappij, zorgmarkt én arbeidsmarkt zijn voortdurend in beweging. Hoe blijven we hierop aansluiten? Door allereerst scherp zicht te houden op wat er speelt, maatschappelijke ontwikkelingen vroeg te signaleren en hier snel op te reageren. Maar ook door nauw verbonden te blijven met zorgprofessionals, zorgverzekeraars en kennispartners. En door in onze organisatie en ons toezicht veranderingen aan te jagen die bijdragen aan passende zorg. 

Ontwikkelende medewerkers 
Onze medewerkers zijn cruciaal om als NZa een wendbare organisatie te blijven. Dat betekent allereerst: de juiste mensen in huis hebben. We namen in 2021 een strategische personeelsplanning (SPP) in gebruik, waarmee we onderling het goede gesprek voeren over hoe ons ideale personeelsbestand eruitziet en welke stappen we moeten nemen om dit te bereiken. 

Wendbaarheid vereist ook dat onze mensen doorgroeien en zich blijven ontwikkelen. Daarom bieden we een ontwikkelaanbod aan alle medewerkers, met duidelijkheid over wat per functie de benodigde kennis en ervaring is. Bovendien bevorderen we leiderschapsontwikkeling en werken we aan een cultuur waarin we elkaar opbouwende feedback geven. Want dat is onmisbaar om een lerende en flexibele organisatie te zijn.

Duurzame stappen 
De geplande vernieuwing van onze werkplekken en huisvesting biedt mooie kansen om onze duurzaamheiddoelen dichterbij te brengen. Zo adviseerde de projectgroep Duurzaamheid in 2021 bij aanbestedingen voor de verbouwing van ons kantoorpand. Ook heeft deze groep verdere maatregelen genomen om onze CO₂-uitstoot te verminderen, zoals de aanbesteding van duurzame energie en het promoten van ons nieuwe woon-werkverkeerbeleid onder medewerkers.

Betere dienstverlening
Met ons Informatie- en Contactcentrum bedienen we mensen die op zoek zijn naar antwoorden op vragen over bijvoorbeeld wetgeving in de zorgsector. We willen deze dienstverlening telkens verder verbeteren en daarmee de tevredenheid van bezoekers te verhogen. We onderscheiden 5 klantreizen, en voor elk ervan zijn we in 2021 projecten gestart om onze dienstverlening aan te scherpen. Denk aan een beter aanmeldproces voor de aanlevering van data. En sneller vindbare regelgeving dankzij verbeteringen in onze websites. Maar ook grotere initiatieven, zoals de ontwikkeling van de online omgeving mijn.nza.nl.

Lees meer over ons Informatie- en Contactcentrum (ICC). Voorlichter Lisette Ligtenberg biedt een kijkje achter de schermen.