Gepubliceerd op 13 oktober 2022
Alleen samen dichten we de zorgkloof
De vraag naar zorg stijgt terwijl het aanbod steeds schaarser wordt. Het gevolg hiervan is dat de toegang tot zorg onder druk komt te staan. En zo stevenen we af op een harde tweedeling. Aan de ene kant staan dan de mensen voor wie de zorg nog steeds beschikbaar is, omdat zij de weg kennen en over voldoende middelen beschikken. Aan de andere kant de mensen die niet over voldoende middelen beschikken en de weg niet kennen. Ook is het aanbod niet in elke regio hetzelfde of gelijk. Dit heeft grote gevolgen, niet alleen voor het individu maar ook voor de samenleving.
”We stevenen af op een harde tweedeling.”
Kritisch punt bereikt
De zorg heeft een kritisch punt bereikt; mensen krijgen lang niet altijd meer de zorg die zij nodig hebben. De wachtlijsten in de gespecialiseerde ggz zijn onverantwoord lang. Er is een tekort aan zorgprofessionals. De huisartsen krijgen meer taken toegeschoven dan zij aankunnen. De ziekenhuizen kampen met wachtlijsten en daarnaast meer dan 100.000 uitgestelde behandelingen ten gevolge van de coronapandemie. Wachtlijsten en wachttijden zullen de komende jaren steeds langer worden. Niet in de laatste plaats door het hoge ziekteverzuim en de krappe arbeidsmarkt. We zien wel regionale verschillen, maar in het hele land loopt de spanning op.
Appèl op zelfredzaamheid
Om de toegankelijkheid voor iedereen in Nederland te blijven garanderen is het belangrijk dat we keuzes maken. Wat mensen zelf kunnen, zullen ze zelf- of hun netwerk- moeten gaan doen. We zullen een appèl moeten doen op zelfredzaamheid en weerbaarheid. Tegelijkertijd weten we dat niet iedereen dit kan. Daarom is het belangrijk dat mensen die het niet zelf kunnen, geholpen worden. Als we hier geen bijzondere aandacht aan geven en toegang goed regelen, komt de solidariteit waarop onze gezondheidszorg gestoeld is steeds meer onder druk te staan. De kosten zullen zo hoog worden dat mensen er niet meer voor kunnen en willen betalen.
Keuzes en prioriteiten
We zijn veel dichter bij dit punt dan menigeen denkt. Beleid om keuzes te maken en zorg te prioriteren is inmiddels noodzaak. Zorgprofessionals moeten hierin het voortouw nemen en krijgen. Zij weten als geen ander hoe het in de praktijk werkt, lossen knelpunten op en stellen prioriteiten. Wij moeten hun werk ondersteunen.
De urgentie om nú werk te maken van het advies Passende zorg is groot. Passende zorg betekent passend gebruik én passende organisatie van zorg. Het is zorg die bijdraagt aan het functioneren en de kwaliteit van leven van mensen. Het gaat niet alleen over ziekte, maar vooral ook over gezondheid: over kijken wat iemand nog wél kan.
Kortom: passende zorg vraagt om een bredere kijk op zorg. Het vraagt om investeren in zelfredzaamheid en veerkracht van mensen, het vraagt om integratie met het sociaal domein. Als mensen het zelf kunnen, zullen ze het zelf moeten doen of moeten leren. Als ze het niet kunnen, zullen we ze helpen.
Handelen in de context van passende zorg betekent dat, soms moeilijke, keuzes moeten worden gemaakt. Niet alles wat kan zullen we kunnen blijven doen. Alle partijen in de zorg zien de noodzaak hiertoe, maar de consequenties ervan zijn moeilijk te overzien.
“Regio’s moeten komen met een concreet plan voor passende zorg, inclusief resultaten en tijdlijn.”
Regioplannen als stuurmiddel
Regioplannen zijn een belangrijk stuurmiddel voor de transitie naar passende zorg. Er zullen heldere prognoses voor de komende jaren nodig zijn. De regionale ketens – zorgaanbieders, sociaal domein, zorgverzekeraars, zorgkantoren, gemeenten en inwoners – moeten gezamenlijk komen met een concreet uitgewerkt plan voor passende zorg, inclusief resultaten en een tijdlijn. Het uitgangspunt is de zorgvraag in een regio (sociale kaart, zorgvraag en gebruik, groeiverwachting etc.) Om een betrouwbaar beeld te krijgen, is een uniforme digitale infrastructuur voorwaardelijk. Hier ligt een belangrijke taak voor de overheid. Zonder uniforme transparante data-infrastructuur is een transitie van de huidige omvang in de zorg een utopie.
Het regiobeeld vormt de basis voor het regiobeleid dat gericht moet zijn op het bevorderen van gezondheid.
Zorg in kaart
De volgende stap in het proces is om, uitgaand van de gezondheidsstatus van de populatie (inclusief zelfredzaamheid, veerkracht en netwerk), de vraag naar ondersteuning en zorg in kaart te brengen. Wat is nodig en wat draagt bij aan het functioneren van mensen? Hoe kunnen we dit het beste organiseren en waar? Wie kan dit het beste doen en hoe? Dat is passende zorg. Niet beginnen bij het systeem, maar bij de vraag wat nodig is.
Zorgverzekeraars moeten hierin de regie nemen. Bij hen rust de taak na te denken over de vraag wat het kost en oplevert om te investeren in de gezondheid van mensen. Daarbij moet niet de doelmatigheidsprikkel overboord worden gegooid. Maar het is wel goed als de zorgverzekeraars hierop minder concurreren, en dus het beleid van de dominante zorgverzekeraar in een regio volgen. Dit is hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Dit besef groeit, maar de worsteling is duidelijk. Die heeft alles te maken met het huidige financieringsmodel. Als je betaalt voor productie krijg je productie. Als je betaalt voor gezondheid krijg je gezondheid. Betaal dus voor gezondheid.
Betaal voor gezondheid
Vanzelfsprekend vergt het transitieproces ook veel van de inwoners van Nederland. Ook zij maken zich zorgen over bijvoorbeeld de personeelstekorten en de werkdruk in de zorg. Maar ook over de persoonlijke kosten van de zorgpremie, het eigen risico en de eigen bijdragen. De overheid, zorgaanbieders en zorgverzekeraars moeten mensen voorbereiden op de noodzaak en de consequenties van passende zorg. We zullen moeten uitleggen dat deze verandering nodig is om de zorg toegankelijk te houden op de lange termijn. Als we het niet doen zullen mensen tussen wal en schip vallen, krijgt niet iedereen zorg als dit nodig is, ontstaat er tweedeling en komt er een einde aan de solidariteit die we zo koesteren in ons land. Het is belangrijk dat we mensen laten meedenken, een burgerberaad zou hier zinvol kunnen zijn.
Burgerberaad
Mensen moeten de garantie houden dat zij, als dat nodig is, goede en verantwoorde zorg krijgen. Daarom is een contract tussen zorgaanbieder en zorgverzekeraar/kantoor belangrijk. Ongecontracteerde zorg biedt onvoldoende garantie. De kwaliteit van zorg is nu niet transparant en daar moet verandering in komen. Mensen hebben hier recht op. Inzicht in uitkomsten en kosten helpen hierbij. Zorgverzekeraars en zorgaanbieders zullen op basis van langjarige contracten, samenwerking en partnerschap gezamenlijk de transitie in gang moeten zetten.
Garantie op toegang tot zorg
Passende zorg is voorwaardelijk aan de toegankelijkheid van de zorg voor iedereen in Nederland. Dit vereist grote besluiten en moeilijke keuzes. Om mensen daarin mee te nemen moeten we eerlijk zijn. Niet alles kan en niet alles is meer vanzelfsprekend. En dus zullen we ook voor elkaar moeten zorgen, elkaar moeten helpen en we zullen de zwakkeren moeten beschermen.
“Als wij onze eigen belangen terzijde schuiven voor het algemeen belang, blijft de zorg toegankelijk voor iedereen.”
Lef en leiderschap
Ik durf rustig te stellen dat onze Nederlandse gezondheidszorg in staat is om deze enorme transitie uit te voeren. We hebben de kennis, deskundigheid en de middelen en er is recentelijk een Integraal Zorgakkoord gesloten. Als wij in staat zijn, lef en leiderschap tonen, om onze eigen belangen terzijde te schuiven ten gunste van het algemeen belang, blijft de zorg toegankelijk voor iedereen in Nederland, ook op de lange termijn.
Lees verder
1 De zorg heeft een kritisch punt bereikt
2 Vizier op het algemeen belang
2.1 Toegankelijkheid
2.2 Passende bekostiging en contractering
2.3 Samenwerken aan passende zorg
3 Trends in sectoren
