2.2 Passende bekostiging en contractering

Het oplossen van toegankelijkheidsvraagstukken vraagt ook om aanpassing van de bekostiging van zorg. We stappen af van prikkels die sturen op productie en zetten in op zorg die bijdraagt aan de ervaren kwaliteit van leven, gezondheid en de kwaliteit van zorg. Contractering moet hier ook op aansluiten en gezondheid stimuleren, passende zorg rondom de patiënt centraal stellen en gericht zijn op uitkomsten van zorg.

Langdurige relatie

Hoewel we als NZa met bekostiging de randvoorwaarden creëren, zijn zorgverzekeraars aan zet om in de contractering passende zorg en passende organisatie van zorg aan te jagen en te stimuleren. We verwachten daarom van zorgverzekeraars dat zij contracten sluiten die de beweging naar passende zorg en gezondheid stimuleren. Dit kunnen zij doen via de zorginkoop, het aangaan van gesprekken met zorgaanbieders over wat de best passende zorg is, een passende beloning en concrete afspraken. Ook  het aangaan van een langdurige relatie met zorgaanbieders met bijvoorbeeld partnerships en het bieden van meerjarencontracten draagt hieraan bij. Net als aandacht en afspraken over kwaliteit en uitkomsten van zorg, naast de afspraken over prijs en volume. We verwachten hier een verandering en grote inzet van zorgverzekeraars om de noodzakelijke transformatie in de zorg op gang te brengen en te houden. 

In de thema’s risicoverevening, uitkomsten van zorg en bekostiging gaan we in op waar volgens ons mogelijkheden liggen op het gebied van passende bekostiging en contractering.

Risicoverevening

In het huidige zorgstelsel wordt de inkoop van passende zorg niet altijd beloond. Eén van de obstakels voor het inkopen van passende zorg is dat dit in sommige situaties nadelige financiële gevolgen heeft voor zorgverzekeraars. De financiële effecten van het huidige risicovereveningsmodel kunnen belemmerend werken voor de inzet van preventie, innovatieve behandelingen of substitutie naar eerstelijnszorg.

Omdat passende zorg focust op de gezondheid van de patiënt en het voorkomen van zwaardere zorg, kan passende zorg leiden tot lager zorggebruik. Zorgverzekeraars hebben daardoor lagere zorgkosten én een lagere vereveningsbijdrage. In sommige situaties daalt de vereveningsbijdrage die zorgverzekeraars ontvangen meer dan de zorgkosten die ze maken, waardoor ze er financieel op achteruit gaan bij de inzet van passende zorg. Het is natuurlijk ongewenst dat er voor zorgverzekeraars prikkels bestaan om terughoudend te zijn bij het inkopen van passende zorg. 

Over- en ondercompensatie aanpakken

In onze monitor zorgverzekeringen, die we binnenkort uitbrengen, zien wij dat het voor zorgverzekeraars niet lonend is om zich te richten op chronisch zieken in verband met de risicoverevening. Jonge en gezonde verzekerden leveren vaak meer op voor een zorgverzekeraar. Hierdoor zetten verzekeraars minder in op passende zorg. Juist de groep ouderen en chronische zieken neemt sterk toe de komende jaren. Momenteel worden de mogelijkheden verkend om de overcompensatie van jonge gezonde verzekerden en de ondercompensatie van chronisch zieken in de risicoverevening aan te pakken. Samen met de actuele ontwikkelingen bestaat er hier een risico op ongewenst voorsorterend gedrag door zorgverzekeraars waardoor de solidariteit nog verder wordt aangetast. Daarom is de noodzaak om in te grijpen groot. Zo wordt een krachtig signaal afgegeven dat selecterend gedrag niet passend is bij een solidair zorgverzekeringsstelsel en ook niet lonend is. We sporen het ministerie van VWS en betrokken partijen daarom aan om vaart te maken met het geplande onderzoek naar - en de nodige aanpassingen aan de risicoverevening.

Uitkomsten van zorg

Goede informatie is cruciaal om de transformatie in beweging te krijgen. We hebben inzicht in uitkomsten nodig om te kunnen sturen op uitkomsten van geleverde zorg. 

Dit is bijvoorbeeld belangrijk voor patiënten en zorgprofessionals, zodat zij goede keuzes kunnen maken voor - en tijdens een behandeling. Het effect dat een behandeling heeft op de gezondheid en kwaliteit van leven is belangrijke informatie voor een patiënt. Met deze informatie kan de patiënt geïnformeerde keuzes maken over de best passende zorgaanbieder of samen met de arts bespreken en beslissen welke zorg het best past bij zijn zorgvraag en behoefte. Met behulp van zorguitkomsten kunnen zorgaanbieders de kwaliteit van zorg aantonen en - nog belangrijker - verder verbeteren en kunnen zorgverzekeraars kwaliteit een grotere plek geven in de zorginkoop. Maar kunnen zorgaanbieders ook zorgprocessen beter inrichten, om te kunnen sturen op passende zorg. 

Uitkomstinformatie noodzakelijk

Daarnaast is uitkomstinformatie noodzakelijk om de huidige volumeprikkel in de zorg om te buigen en zorg te bekostigen waarin de patiënt en zijn gezondheid centraal staan. Tot slot is uitkomstinformatie belangrijk voor beslissingen over verzekerde zorg en het niet meer bekostigen van niet passende zorg. We vinden dat de beschikbaarheid van uitkomstinformatie minder vrijblijvend moet zijn en we gaan verkennen hoe we via de bekostiging deze informatie kunnen vergroten. 

Ondanks dat partijen het belang van uitkomstinformatie onderschrijven, is dit nog nauwelijks beschikbaar. Samen hebben we de ambitie om dit verder te krijgen. Dit is terug te zien in het Integraal Zorgakkoord (IZA).

Uitkomsten van zorg in het Integraal Zorgakkoord

Het belang van uitkomstinformatie wordt breed gedragen door veldpartijen. Uitkomsten van zorg en gezondheid in plaats van ziekte hebben een belangrijke plek gekregen in het IZA. Zo zijn er afspraken gemaakt om het programma Uitkomstgerichte zorg voor de medisch-specialistische zorg (msz) voort te zetten. Partijen in de medisch-specialistische zorg hebben de afspraak gemaakt om uitkomstinformatie beschikbaar te maken voor 50% van de ziektelast in 2025. Daarnaast is afgesproken om op basis van de geleerde lessen uitkomstgerichte zorg toe te passen op andere sectoren, te beginnen met de paramedische sector. Ook gaan partijen in de ggz werken aan het vergroten van transparantie en het verschaffen van uitkomstinformatie voor uiterlijk 1 januari 2025. Tot slot gaan wij samen met VWS kijken op welke manier bekostiging op basis van uitkomsten kan worden gefaciliteerd en verkennen we de mogelijkheden om daarbij gezondheidsdoelen te betrekken. 

Moeizame voortgang uitkomstinformatie

In het hoofdlijnenakkoord van de medisch-specialistische zorg (2018-2022) waren ook al afspraken gemaakt over uitkomsten van zorg. Dit heeft geleid tot het oprichten van het Programma Uitkomstgerichte Zorg van VWS samen met vertegenwoordigers van zorgprofessionals, zorgaanbieders, verzekeraars en patiëntenverenigingen. De pijlers van het programma zijn: meer inzicht in uitkomsten, samen beslissen, organiseren en betalen, ICT en toegankelijkheid, leren en veranderen. Door covid heeft het programma flinke vertraging opgelopen en zijn ambities nog niet allemaal gerealiseerd. Daarnaast zien we dat het ontwikkelen van uitkomstinformatie traag gaat, ook al in de periode voor covid.
Het ontwikkelen van uitkomstensets is een complex en tijdrovend proces. Uitkomstensets zijn nog beperkt beschikbaar. Daarnaast kan de registratie van uitkomsten leiden tot extra administratieve lasten. Hoewel de afspraak gemaakt is om de informatie uit het elektronisch patiënten dossier (EPD) te halen, blijkt dit in de praktijk lastig door ICT-belemmeringen. 

Als uitkomsten of uitkomstregistraties beschikbaar zijn, is het nog niet vanzelfsprekend dat deze informatie ook wordt gebruikt. De data moet eerst vertaald worden naar toegankelijke informatie om het gebruik van uitkomsten te stimuleren. Deze informatie kunnen zorgverleners vervolgens gebruiken in het gesprek met de patiënt. Het gebruik van uitkomsten gebeurt nog beperkt. Ook vormt het sturen op uitkomsten geen of een minimaal onderdeel in de zorginkoop.

Rol van de NZa bij uitkomsten van zorg

In 2021 hebben wij een position paper uitgebracht met als titel ‘Uitkomstinformatie en bekostiging’. In dit paper hebben we het belang van uitkomsten van zorg voor passende zorg beschreven en de rol van de NZa hierbij uitgewerkt. Wij vinden uitkomstinformatie essentieel voor de omslag naar een zorgstelsel waarin zorg niet meer vergoed wordt op basis van volume, maar op basis van toegevoegde waarde. Wij zien het toewerken naar alternatieve vormen van bekostiging waarin gezondheidswinst centraal staat als belangrijke stap in de beweging naar passende zorg. Hoewel we geen directe rol hebben, stimuleren en faciliteren we daarom vanuit onze rol de beschikbaarheid van uitkomstinformatie. Zorgaanbieders en ook zorgverzekeraars zijn verantwoordelijk om bruikbare uitkomstinformatie te ontwikkelen.

In onze position paper concluderen we dat partijen onvoldoende in staat zijn gebleken om voortgang te maken op het realiseren van uitkomstgerichte zorg. Hierin hebben we een gefaseerde invoering van verplichte uitkomstregistratie aangekondigd.

Impuls voor uitkomstinformatie 

We zijn blij om te zien dat de IZA-partijen het belang van uitkomstinformatie onderstrepen. We roepen partijen op om in hun aanpak vroegtijdig transparant te maken welke uitkomsten er al beschikbaar zijn en ambitieus te zijn in het ontwikkelen van nieuwe uitkomsten. Dit levert snel meer ervaring en meer vertrouwen op in het omgaan met deze informatie. 

We vinden dat de beschikbaarheid van uitkomstinformatie minder vrijblijvend moet zijn. Vanuit onze rol willen we een impuls geven aan de toepassing van uitkomstinformatie. Dit doen we onder andere door te verkennen hoe we via bekostiging de beschikbaarheid van uitkomstinformatie kunnen vergroten. Hiervoor hebben we 3 eerste ideeën uitgewerkt. Deze ideeën streven naar een nadrukkelijker verbinding tussen declaraties en uitkomsten van zorg. In het najaar organiseren we focusgroepen om met veldpartijen de haalbaarheid en voor- en nadelen van deze ideeën verder te verkennen.

Bekostiging

NZa zet zich in voor passende bekostiging en contractering 

In het huidige financieringsmodel dat we in de zorg hebben opgetuigd is passende zorg en samenwerking niet per definitie lonend. We hebben daarvoor andere prikkels nodig. We moeten op zoek naar hoe het zorglandschap van de toekomst eruitziet en hoe de bekostiging dit kan ondersteunen. Voor zorgverzekeraars moet het aantrekkelijk zijn om passende zorg in te kopen. Zorgverzekeraars moeten passende afspraken in de contractering met zorgaanbieders kunnen maken, zodat zij een financiële prikkel hebben om in te zetten op gezondheid, onnodig dure zorg te voorkomen en de verbinding te leggen met zorgprofessionals uit het sociaal domein. Via bekostiging willen we passende zorg stimuleren. Om de financiële prikkels voor passende zorg te verbeteren, gaan wij komend jaar samen met het Zorginstituut onderzoeken welke belemmeringen, zoals de risicoverevening, zorgverzekeraars ervaren om passende zorg in te kopen.

Alternatieve bekostigingsmodellen

Daarnaast werken we samen met partijen die aan de slag willen gaan met alternatieve vormen van bekostiging, zoals bundelbekostiging. We zien bundelbekostiging als een veelbelovend alternatief voor de huidige volume gedreven bekostiging en een waardevol middel om passende zorg te stimuleren en uitkomsten van zorg vorm te geven. Met een zorgbundel koopt de zorgverzekeraar de zorg in voor een specifieke patiëntengroep, de zorgverzekeraar en –aanbieder(s) spreken per patiënt een vast bedrag af. Over de kwaliteit van zorg en de uitkomsten van de behandeling worden afspraken gemaakt. Zorgbundels bieden tevens de mogelijkheid om schotten in de zorg te doorbreken en samenwerking tussen verschillende aanbieders te bekostigen. 

Bundelbekostiging 

In onze contractmonitors van de medisch-specialistische zorg hebben we de afgelopen jaren onderzocht of er afspraken over alternatieve bekostigingsvormen gemaakt worden. Dit blijkt ondanks goede voorbeelden nog maar beperkt het geval. In deze monitors roepen we partijen op om alternatieve bekostigingsafspraken te versnellen. Daarnaast faciliteren we partijen die gebruik willen maken van bundelbekostiging. Op onze website delen we goede voorbeelden en is een leidraad te vinden voor partijen die aan de slag willen met zorgbundels in de medisch-specialistische zorg. Ook zijn we betrokken bij diverse initiatieven van partijen om zorgbundels te ontwikkelen.

Domeinoverstijgende bekostiging 

Een sectoroverstijgende betaaltitel kan een belangrijk instrument zijn om, in het streven naar passende zorg, schotten in de financiering en bekostiging van zorg weg te nemen. Een dergelijke betaaltitel maakt samenwerking tussen zorgverleners en aanbieders, en het daadwerkelijk organiseren van zorg rondom de patiënt, eenvoudiger. De NZa onderzoekt de mogelijkheden samen met het ministerie van VWS, Zorginstituut Nederland en veldpartijen. Ook hierbij moeten we rekening houden met de impact op de risicoverevening. De uitwerking en concretisering van de sector – en domeinoverstijgende betaaltitel vindt komend jaar plaats.

Daarnaast werken wij een advies over bekostiging van domeinoverstijgende samenwerking rond kwetsbare ouderen en andere patiëntgroepen. We zien dat er behoefte is aan bredere samenwerking in de eerste lijn en dat de bekostiging hier beter in kan faciliteren. Een bredere organisatie en infrastructuur is nodig om samenwerking in de eerste lijn te faciliteren. In het najaar doen we hiervoor een suggestie in een advies hierover aan de minister van VWS. 

Lees verder

1 De zorg heeft een kritisch punt bereikt
2 Vizier op het algemeen belang
    2.1 Toegankelijkheid
    2.2 Passende bekostiging en contractering
    2.3 Samenwerken aan passende zorg
3 Trends in sectoren