Gepubliceerd op 22 juli 2021
Per 1 januari 2020 is een nieuwe bekostiging ingevoerd voor zorg aan mensen met een zintuiglijke beperking (zg-zorg). Het gaat om mensen met een visuele of auditieve beperking of een beperking als gevolg van een taalontwikkelingsstoornis (hierna te noemen TOS). De nieuwe bekostiging sluit beter aan op de zorglevering. Zorgverzekeraars en zorgaanbieders kunnen hiermee de zorg aan deze cliënten beter vergelijken en beter sturen op passende zorg.
De monitor is opgesteld om inzicht te krijgen in de contractering, de effecten van de nieuwe bekostiging en de oorzaken van de gestegen zorg(kosten) voor zintuiglijk gehandicapten.
Impact COVID-19 pandemie
Het jaar 2020 is gedomineerd door de COVID-19 pandemie. Ook de impact op de zg-zorg was groot; de realisatie van de zg-zorg in 2020 valt lager uit dan de productieafspraak 2020. De pandemie heeft er ook voor gezorgd dat er minder zorg werd geleverd terwijl de zorgvraag niet is afgenomen. Dit zorgt er ook voor dat de wachttijden en wachtlijsten zijn toegenomen. Dit betekent dat er zorg zal moeten worden ingehaald. Gedurende lange tijd was er beperkte toegang tot de medisch specialistische zorg. Dit heeft grote invloed op de doorverwijzingen naar zowel de visuele zorg als de auditief/communicatieve zorg. Een positieve ontwikkeling is dat er mooie stappen zijn gezet op het gebied van digitalisering en e-health. Dit blijkt zeer behulpzaam te zijn als aanvulling op de reguliere zorg.
Al met al zorgt de COVID-19 pandemie ervoor dat 2020 moeilijk te vergelijken is met eerdere jaren en dat de effecten van de nieuwe bekostiging lastig meetbaar zijn. Er zijn gegevens nodig over meerdere jaren om de effecten goed in beeld te kunnen brengen. De NZa gaat samen met brancheorganisaties een plan van aanpak uitwerken voor de analyse over meerdere jaren.
Contractering zg-zorg 2021
De zorgaanbieders zijn in 2021 gemiddeld op alle onderdelen meer tevreden over het contrateringsproces dan vorig jaar. Zorgverzekeraars scoren, op één onderdeel na, ook overal hoger dan vorig jaar. Ook de aandacht die er tijdens het contracteringsproces was voor de kwaliteit van de zg-zorg en het effect van zg-zorg voor cliënten, scoorde een lichte vooruitgang ten opzichte van voorgaand jaar. Tegelijkertijd gaat de contractering volgens zorgaanbieders nog voornamelijk over volumes en tarieven. Er is bij beide partijen wel de intentie om meer aandacht aan kwaliteit te schenken. De zorgaanbieders scoren het totale contracteerproces met een zeven. Bij de zorgverzekeraars is dit een zeveneneenhalf. Een mooi resultaat.
| 2020 tevredenheid zorgaanbieders | 2021 tevredenheid zorgaanbieders | 2020 tevredenheid zorgverzekeraars | 2021 tevredenheid zorgverzekeraars | |
|---|---|---|---|---|
| tijdverloop contracteerproces | 6,3 | 6,9 | 6,2 | 7,9 |
| bereikbaarheid | 6,9 | 7,1 | 7,7 | 8,0 |
| responstijd | 6,1 | 7,1 | 7,2 | 7,4 |
| informatievoorziening | 6,1 | 7,0 | 6,4 | 7,0 |
| mogelijkheid voor onderhandelen | 6,5 | 7,4 | 7,4 | 7,2 |
| beperking administratieve last | 5,5 | 7,4 | 6,6 | 7,5 |
| aandacht voor kwaliteit van zorg | 5,0 | 5,7 | 5,7 | 6,2 |
| eenvoud contract | 6,3 | 7,3 | 7,7 | 8,5 |
| sfeer gesprekken | 7,3 | 7,5 | 6,8 | 7,6 |
We hebben zorgaanbieders en zorgverzekeraars gevraagd naar de risico’s in de sector en toekomst van de zg-zorg. De risico’s die zorgaanbieders noemden, zijn onder te verdelen in vier categorieën; arbeidsmarktkrapte, wachttijden, afspraken met zorgverzekeraars (over o.a. tarieven en volumes) en overige risico’s. Ook de verzekeraars noemen de arbeidsmarktkrapte als een punt van zorg. Dit kan druk geven op de toegankelijkheid van zg-zorg. Risico’s die zorgverzekeraars in de toekomst zien, zijn een verdere stijging van de doelgroep TOS en de algeheel stijgende kosten van de zg-zorg.
Aanbevelingen QuickScan 2020
Bijna alle zorgaanbieders en zorgverzekeraars zeggen dat ze een groot deel van de aanbevelingen uit de QuickScan 2020 hebben opgepakt. Het feit dat de uitkomsten van de enquêtes met betrekking tot de contractering voor 2021 verbeterd zijn, lijkt hiermee sterk samen te hangen. De coronapandemie heeft ervoor gezorgd dat sommige aanbevelingen (nog) niet zijn opgepakt.
Wachttijden en wachtlijsten
Een groot aantal zorgaanbieders heeft geen wachttijden. Bij de zorgaanbieders die wel wachttijden hebben, komt het volgende beeld naar voren:
- Voor de visuele sector is de gemiddelde aanmeldwachttijd (de periode tussen het moment waarop de patiënt zich meldt en de intake) ongeveer anderhalf tot twee maanden en de behandelwachttijd (de wachttijd tussen de intake en de behandeling) één maand;
- Voor de sector auditief/communicatief is de gemiddelde aanmeldwachttijd/behandelwachttijd één tot anderhalve maand.
Brancheorganisaties hebben (in afstemming met Zorgverzekeraars Nederland en de NZa) trajecten opgestart om afspraken te maken over definiëring en toepassing van treeknormen op wachttijden binnen de zg-zorg. De verwachting is dat de normen, wachttijden en wachtlijsten eind 2021 worden gepubliceerd. Dan zal ook duidelijk worden in welke mate de huidige wachttijden voldoen aan de normen.
Kosten zg-zorg
Kosten 2015-2019
De kosten van zg-zorg van zowel auditief/communicatief als visueel zijn in de jaren 2015 tot en met 2019 gestegen. De stijging van auditief/communicatief zit voornamelijk in de stijging van TOS-cliënten. Bij TOS is veel ingezet op (vroeg)signalering bij o.m. verwijzers, consultatiebureaus, kinderopvang etc. Dit leidde tot een (flinke) stijging van het aantal cliënten. De verwachting is dat door eerdere diagnose en behandeling op latere leeftijd minder zorgkosten worden gemaakt. Vroegsignalering zorgt voor een kortere duur van TOS trajecten en het doelmatiger behandelen van TOS-cliënten.
De cijfers 2015 – 2019 laten vanaf 2017 een significante daling van het gemiddeld aantal uren TOS per cliënt zien. De stijging van visueel komt door toename van de cliënten in 2019. Een reden hiervoor was het tekort aan oogartsen in de ziekenhuizen. Halverwege 2018 is er een inhaalslag gemaakt met de doorverwijzingen. Dit effect is in 2019 terug te zien in toename van het aantal cliënten.
| 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Visueel | 53.135.265 | 54.215.095 | 50.768.459 | 53.052.875 | 55.438.877 | 49.072.107 |
| Auditief/communicatief (TOS) | 93.172.299 | 98.405.027 | 102.611.742 | 102.590.151 | 110.967.626 | 120.198.729 |
| 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Visueel | 25.512 | 24.088 | 22.059 | 22.551 | 23.983 | 22.118 |
| Auditief/communicatief (TOS) | 7.783 | 8.655 | 8.771 | 9.359 | 10.403 | 10.826 |
| 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Visueel | 2.083 | 2.251 | 2.301 | 2.353 | 2.312 | 2.219 |
| Auditief/Communicatief (TOS) | 11.971 | 11.370 | 11.699 | 10.962 | 10.667 | 11.103 |
Kosten 2020
De totale uitgaven aan de zg-zorg stijgen in 2020. Dit is het gevolg van meerdere ontwikkelingen in de sector. Het aantal cliënten auditief/communicatief neemt verder toe in 2020. De groei in 2020 nam echter wel af ten opzichte van 2019. De behandelduur van auditief/communicatief nam toe door de coronapandemie en zorgde voor hogere kosten per cliënt. De nieuwe trajectbekostiging zorgde tevens voor een verlengd schadelastjaar doordat prestaties die in januari 2021 werden afgerond nog toegerekend zijn aan 2020. De cliënten visueel namen in 2020 af evenals de gemiddelde kosten per cliënt. Door de coronapandemie konden minder cliënten geholpen worden en zijn er minder uren per cliënt geleverd. De niet geleverde zorg, als gevolg van de coronapandemie, wordt gecompenseerd door de COVID-19 regelingen.
In de productieafspraak en realisatie van 2020 is niet de verschuiving van auditief/communicatief naar visueel zichtbaar die werd verwacht als gevolg van de nieuwe bekostiging. Dat komt omdat, naast de nieuwe bekostiging, ook de ontwikkeling van de kosten zg-zorg en de coronapandemie invloed hebben gehad op de verhouding tussen auditief/communicatief en visueel. De stijging van het aantal cliënten auditief/communicatief, de stijging van de gemiddelde kosten auditief/communicatief, de gevolgen van de cornopandemie voor met name visueel en de compensatieregeling COVID-19 hebben het aandeel auditief/communicatief in de zg-zorg vergroot en het aandeel visueel in de zg-zorg verkleind.
Invloed en doelen nieuwe bekostigingsstructuur
Zorgaanbieders en zorgverzekeraars geven aan dat er meerdere jaren met de nieuwe bekostiging gewerkt moet worden om onderbouwde uitspraken te kunnen doen over bijvoorbeeld doorlooptijden, kosten per zorgtraject en veranderingen in de ingekochte en geleverde zorg. Daar staat tegenover dat ze verwachten dat de nieuwe bekostigingsstructuur meer transparantie biedt. Zorgverzekeraars verwachten meer mogelijkheden om zorgkosten gedifferentieerd te vergelijken tussen zorgaanbieders en daarover het inkoopgesprek aan te gaan. Zorgverzekeraars en zorgaanbieders geven aan dat de nieuwe bekostiging beter aansluit bij de zorgvraag en minder gericht is op productie door prestaties op basis van trajectbekostiging en directe declarabele tijd.
Aanbevelingen
Borgen verbeteringen contracteringsproces
De contractering en het contracteringsproces laten gemiddeld een verbeterd beeld zien. Op bijna alle onderdelen scoren zorgaanbieders en zorgverzekeraars beter, onder andere doordat aanbevelingen uit onze QuickScan zijn opgepakt. Het is belangrijk dat deze lijn vastgehouden en doorgezet wordt. We adviseren deze verbeterslagen te borgen (bijv. als het gaat om de snelheid en tijdigheid van het proces en de beschikbaarheid van contactpersonen). Daarbij adviseren we om te kijken naar mogelijkheden om de administratieve lasten te verkleinen en mogelijkheden tot het maken van lange termijn-afspraken (en meer dan één jaar), meer uniformiteit te bewerkstelligen als het gaat om (berekeningen van) omzetplafonds. Ook adviseren we om de kwaliteit van de dienstverlening en het effect voor cliënten een grotere rol te geven in het inkoopproces.
Impuls digitalisering/e-health
De samenloop van een nieuwe bekostiging, stijgende zorgvraag en de impact van de coronapandemie maakt vergelijken lastig en geeft verschillende uitdagingen (zoals de ontstane inhaalzorg). Tegelijk bieden deze ontwikkelingen ook kansen en is nu het moment om daarop door te pakken. De zintuiglijk gehandicaptenzorg is een zorgvorm waarin digitalisering en e-health heel behulpzaam kunnen zijn. We adviseren om sectorbreed een impuls te geven aan deze ontwikkelingen. We adviseren zorgaanbieders en zorgverzekeraars goede voorbeelden te delen (bijv. onder regie van koepels) en sturing op digitale zorg door middel van (resultaatafspraken in de) contractering.
Kostenbeheersing
Volgens onze analyses zijn cliënten met een taalontwikkelingsstoornis in de afgelopen jaren qua omvang gestegen door vroegsignalering. Eerder ingrijpen is zinvol omdat het kwalitatief beter én doelmatiger kan zijn. Tegelijk verwachten we dan een tijdelijke toename van cliënten in behandeling en moeten de voordelen (in termen van lagere aantallen cliënten, lagere kosten) snel zichtbaar worden. We adviseren zorgverzekeraars en zorgaanbieders hier nadrukkelijk afspraken over te maken, de ontwikkelingen binnen de sector te monitoren en waar nodig bij te sturen.
Sturing op passende zorg
Door de toenemende vergrijzing en, daarmee samenhangende, verwachte stijging van (cliënten met) visuele problemen, in combinatie met de arbeidsmarktkrapte, is de vraag naar sturing op passende zorg van groot belang. De hierboven genoemde langetermijnafspraken alsook de sturing op digitale mogelijkheden zijn daarin behulpzaam, maar ook de instrumenten die de nieuwe bekostiging biedt. De nieuwe prestaties stellen beter in staat om te vergelijken en resultaatafspraken te maken. We begrijpen dat dit in de eerste jaren moeilijk is vanwege bijvoorbeeld overgangseffecten, maar roepen op deze doelen niet uit het oog te verliezen en stapsgewijs uit te bouwen. Waar nodig ondersteunen wij dit met analyses en/of aanpassingen aan de regelgeving.
