Gepubliceerd op 6 december 2021
Initiatieven in het sociale domein noodzakelijk voor beweging naar passende zorg
“Het is hier in de wijk heel anders dan dertig jaar geleden”, vertelt de 76-jarige Els Lokum vanachter het digitale beeldbelscherm. Sinds het overlijden van haar man elf jaar geleden, woont mevrouw Lokum zelfstandig maar alleen. Ze merkt dat het buurtcontact minder is geworden en dat het niet zo makkelijk meer is om andere mensen te ontmoeten. En dat is jammer, want de behoefte aan een gezellig praatje is er wel. Dat contact vindt mevrouw Lokum nu via het platform Stamtafel. Een soort digitale buurt waar mensen, van jong tot oud, elkaar kunnen ontmoeten.
Na een simpele klik opent de app van Stamtafel vlot op de iPad van mevrouw Lokum. Er zijn dagen dat ze niet toekomt aan het lezen van de krant, omdat ze zoveel op dit platform te vinden is. “Het liefste doe ik mee aan de digitale bingo. Een enthousiaste bingomaster praat je dan de oren van het hoofd en met zo’n 400 mensen tegelijk spelen we dan een spelletje. En het zijn niet alleen ouderen die meedoen, ook hele gezinnen sluiten aan.”
“Voor je het weet ontstaan er hele gesprekjes”
Maar dat is niet alles, mevrouw Lokum is bijvoorbeeld ook aangesloten bij stamtafels over tuinieren en over corona. Iedereen die wil kan zich aansluiten bij deze digitale ontmoetingsplekken. Mevrouw Lokum is er vaak te vinden. “Ik vind het leuk om op berichtjes te reageren, juist ook op berichtjes van mensen die ik helemaal niet ken”, legt mevrouw Lokum uit. “Ik ben dan vooral ook heel nieuwsgierig naar wie die mensen zijn, dus dat vraag ik dan en voor je het weet ontstaan er hele gesprekjes. En die hoeven helemaal niet per se over zorg te gaan, het kan ook gaan over huis-tuin-en-keuken-dingen.”
Preventie essentieel voor passende zorg
Zorg is in veel gevallen meer dan alleen een medische behandeling, verpleging of verzorging. Zorg gaat ook om het voorkomen dat een situatie verslechtert en dat zwaardere vormen van zorg nodig zijn. Door op tijd stappen te nemen, kan een toekomstige zorgvraag worden uitgesteld of zelfs opgelost. Zo houden we de zorg betaalbaar en toegankelijk.
Initiatieven uit het sociale domein
Als NZa stimuleren en houden wij toezicht op de inzet van passende zorg; preventie is daarvan een integraal onderdeel. Wij zien het voor ons dat preventie in 2025 een rol speelt bij de gezondheid van elke burger. Zo ver is het nog niet. Het is een opgave waarvoor domeinoverstijgende samenwerking heel belangrijk is. Met name zorgaanbieders, zorgverzekeraars en gemeentes zullen hieraan hun steentje moeten bijdragen.
In onze adviezen over passende zorg benadrukken we dat de toekomstige bekostiging zo ingericht moet worden dat deze domeinoverstijgende preventie stimuleert en de ruimte biedt om deze daadwerkelijk te implementeren en op te schalen. Initiatieven uit het sociale domein laten zien dat door leefstijl- en leefomstandigheden aan te passen, ziekte voorkomen kan worden en dus de kwaliteit van leven voor mensen verbetert.
Een netwerk van (sociale) betrokkenheid
Het hebben van een netwerk van zorgprofessionals, mantelzorgers en bekenden, die ondersteunen en op tijd meedenken, kan mensen hierbij helpen. Daarom gaat zorg ook over actief kunnen meedoen in de maatschappij, over advies krijgen, over zo lang mogelijk eigen regie ervaren. En soms gewoon over even je verhaal kwijt kunnen. Er zijn steeds meer digitale mogelijkheden waarmee mensen op een laagdrempelige manier hun netwerk kunnen informeren of versterken. En dat is waardevol, want die sociale betrokkenheid kan vereenzaming voorkomen en de kwaliteit van leven stimuleren. Zoals ook het initiatief Stamtafel laat zien.
Voorzien in informele zorg
André Kok, bestuurder van het Twentse Manna, kent genoeg voorbeelden van mensen die naast formele zorg ook behoefte hebben aan informele zorg. Bijvoorbeeld omdat een partner is overleden, ze minder mobiel zijn geworden of omdat ze zelf ziek zijn geworden. “De coronaperiode heeft die eenzaamheid alleen maar versterkt, en de mogelijkheid om die mensen structureel te helpen bemoeilijkt”, schetst Kok de situatie in zijn regio. “Er zijn allerlei initiatieven, van buurtmaaltijd tot boekenclub, maar wij zien ook mensen bij wie de huishoudelijke hulp de enige is die over de vloer komt. Als Manna hebben we toen gezegd: dat moet anders. Wat kunnen we voor deze doelgroep betekenen?”
Via Stichting Lucrum kwam Kok bij Stamtafel terecht. Andries Melchers, directeur van Lucrum, gelooft sterk in gedeelde productstromen. “Daarmee bedoel ik: dat de maaltijden, de schone was en de medicatie door dezelfde vertrouwde vrijwilliger bij de mensen thuis worden afgeleverd. Niet alleen omdat dat qua logistiek efficiënter en goedkoper is, maar vooral omdat er hierdoor meer tijd ontstaat voor persoonlijk contact bij het bezorgen van de spullen. En vanuit dat vertrouwde contact kan bijvoorbeeld het gebruik van een iPad en Stamtafel worden geïntroduceerd en gestimuleerd.”
“Je moet wel eerst achter de voordeur komen voordat je iemand enthousiast kunt maken”, legt Melchers uit. “Daarom zijn die vrijwilligers zo belangrijk. Zij bouwen echt een vertrouwensband op en kunnen mensen uitleg geven. Ze zien ook eerder of een situatie verslechtert en preventief ingrijpen nodig is.” Want dat is het gevaar van langer thuis blijven wonen, vindt Melchers: “Dankzij allerlei goede technologieën en diensten aan huis lukt het om mensen thuis de zorg te geven die ze nodig hebben. Dat is hartstikke mooi, maar de meeste mensen zitten de rest van de dag wel alleen thuis, met eenzaamheid of een sociaal isolement tot gevolg. We moeten zorg, welzijn en wonen steviger aan elkaar verbinden om dat te voorkomen. Daarom zijn we de samenwerking met Manna en Stamtafel aangegaan.”
Met persoonlijke uitleg
In praktische zin betekent deze samenwerking onder andere dat Stichting Lucrum iPads en vrijwilligers levert aan cliënten van Manna. Melchers: “Daarop staan allerlei eHealth-toepassingen, waaronder dus Stamtafel. Hoe de iPads precies werken wordt ook uitgelegd door mbo- en hbo-studenten van verschillende ICT- en zorgopleidingen. Zij vragen bijvoorbeeld naar de interesses van de cliënt en kunnen helpen bijpassende stamtafels te kiezen. Ze hebben de tijd om goede uitleg te geven. Zo brengt het starten met Stamtafel direct een sociaal contact met zich mee voor de cliënten, maar hebben de studenten ook de kans om praktijkervaring op te doen.”
“Dankzij een menselijke toevoeging wordt zo’n website veel begrijpelijker”
Melchers: “Persoonlijke contact is essentieel om van het gebruik van digitale hulpmiddelen een succes te maken. Niet iedereen vindt zelf zijn weg daarin. Daarom is de persoonlijke uitleg van de vrijwilligers en studenten zo belangrijk. Dankzij die menselijke toevoeging wordt zo’n website veel begrijpelijker, en is de kans dat mensen enthousiast worden en het ook echt zelf thuis gaan én blijven gebruiken veel groter.”
Volume en financiering
Om van Stamtafel echt een succes te maken is volgens Kok meer volume nodig. “Je hebt ook mensen nodig die minder eenzaam zijn en het gewoon leuk vinden om Stamtafel te gebruiken. Zodat zij hun enthousiasme meenemen en anderen stimuleren om echt een netwerkje met elkaar te vormen. En dat hoeven er niet heel veel zijn, het hebben van zo’n drie of vier verschillende contacten levert al veel op. Uiteindelijk hopen we natuurlijk ook dat de zorgvraag van cliënten minder wordt. Dat ze het sociale contact niet alleen bij de huishoudelijke hulp vinden, maar ook uit hun eigen netwerk halen.”
“Hoewel zeer logisch, is het nog moeilijk te kwantificeren hoeveel minder zorgkosten het preventief verbinden van mensen oplevert”, vervolgt Kok. “De financiering is daardoor ook moeilijk rond te krijgen. Ik roep daarom zorgverzekeraars, gemeenten, het ministerie van VWS en de NZa op om te geloven in het bestrijden van eenzaamheid als onderdeel van preventieve zorg. Samen kunnen we echt gas geven op dit thema.”
Stamtafel: een stap naar meer
Melchers: “Het zou mooi zijn als Stamtafel organisch verder groeit en dat er echt nieuwe contacten worden gelegd. Dat een hondenliefhebber op leeftijd die het dagelijkse uitlaatrondje mist, wordt gekoppeld aan tweeverdieners die wel een hond hebben maar vanwege werk weinig thuis zijn. En zo kunnen bijvoorbeeld ook wandelcontacten in een buurt worden gelegd.”
“We willen zorg, welzijn en wonen effectief verbinden”
Tegelijkertijd hoopt Melchers dat het gebruik van Stamtafel mensen ook stimuleert om meer eHealth-toepassingen te gaan gebruiken. “Dat mensen ook makkelijk via de iPad hun medicijnen kunnen bestellen of een digitaal consult met hun huisarts kunnen voeren. Ik geloof echt dat een stevige beeldzorgstructuur de oplossing is voor de uitdagingen van de zorg: het effectief verbinden van zorg, welzijn en wonen. Er zijn veel nuttige en slimme domotica die zorgprofessionals kunnen ondersteunen, bijvoorbeeld om het lichaam te monitoren of om dwaalgedrag in huis te detecteren. Dat zijn nu allemaal nog losse zandkorreltjes. Zulke technieken moeten samenkomen, dan kunnen we er echt voor zorgen dat mensen thuis de zorg krijgen die ze nodig hebben, zonder in een sociaal isolement te raken.”
Hulp in en uit de buurt activeren: samen tegen eenzaamheid
“Als je ouder wordt, een beperking hebt of chronisch ziek bent, kan je soms wel wat ondersteuning gebruiken”, vertelt Cynthia op den Brouw, manager Concepts en Ledenadvies bij Espria Ledenvereniging. “Gelukkig zijn er steeds meer digitale platforms waar je terechtkunt met je hulpvraag, en die hoeft helemaal niet specifiek over zorg of ziekte te gaan. Je kunt ook zoals mevrouw Lokum gewoon zin hebben om mee te doen aan een spelletje bingo.”
(Zwaardere) vormen van zorg voorkomen
“Voor al onze leden proberen we een wegwijzer te zijn en te laten zien welke mogelijkheden er zijn. Zo zijn er naast Stamtafel ook bijvoorbeeld Buurtkring en wehelpen. Op deze digitale plekken kun je laten weten waar je hulp bij kunt gebruiken. Of aangeven dat je een ander best een keer een handje wilt helpen. Dit doe je door jouw hulpaanbod online te zetten of actief een hulpvraag te plaatsen. Ook kun je samen met familieleden of bekenden de zorg organiseren voor een naaste door een hulpnetwerk aan te maken. Het betekent meer samen, minder alleen."
Gewoon luisteren, óók dat is zorg
“Gewoon naar iemand luisteren en horen waar behoefte aan is, óók dat is onderdeel van zorg”, benadrukt Op den Brouw. “Wij stimuleren het gebruik van een platform actief als we denken dat iemand er echt baat bij kan hebben. Bijvoorbeeld als je ons belt voor ondersteuning bij het aanvragen van thuishulp, maar terloops ook vertelt dat je eigenlijk niemand meer echt spreekt. Dan helpen we je verder met de thuishulp, maar vertellen we ook dat een digitale ontmoetingsplek wellicht iets voor je kan zijn.”
(In)formele zorg
Op den Brouw hoopt dat deze platforms op den duur ook een middel gaan zijn om formele zorg en informele zorg te combineren. “Zodat bijvoorbeeld kinderen, een thuiszorgmedewerker en een huisarts elkaar makkelijk weten te vinden en elkaar op de hoogte kunnen houden van de zorg voor een ouder. Dan wordt er echt een netwerk gevormd.”
“Eerste iPad is al versleten”
Het gebruik van Stamtafel was voor mevrouw Lokum ook de start van meer digitale zorg. “Als je, zoals ik, er opeens alleen voor komt te staan, kan je niet zo snel meer een beroep op iemand doen. Wie vindt mij als ik van een keukentrapje val of als ik vast kom te zitten met de traplift? De angst hiervoor nam toe.” Gelukkig bood digitale beeldzorg uitkomst: bij iedere maaltijd heeft mevrouw Lokum even digitaal beeldbelcontact met een verpleegkundige van een welzijnsbureau. “Deze dagelijkse drie contactmomenten geven mij weer rust. Ik weet namelijk dat als ik niet opneem, er hulp wordt ingeschakeld.”
Mevrouw Lokum heeft de smaak goed te pakken. “Ik heb mijn eerste iPad al helemaal afgesleten”, zegt ze zichtbaar trots. “De beeldzorg heeft mij echt weer een gevoel van zelfregie gegeven, en daarmee ook vertrouwen in mezelf en de wereld. Ik voel me nog steeds soms wel eenzaam, maar ik heb nu de middelen om daar zelf verandering in te brengen.”
Passende zorg gaat om gezondheid, niet om ziekte
Het voorkomen van eenzaamheid kan er voor zorgen dat mensen geen beroep meer hoeven te doen op een zorgverlener. Voorkomen is niet alleen beter dan genezen. Het zorgt ervoor dat mensen een betere kwaliteit van leven ervaren. Bovendien kan het de vraag naar zwaardere vormen van zorg later in het leven verminderen. Daarom zetten we in op passende zorg. Doet u mee om van passende zorg een succes te maken? Lees er alles over in ons actieplan voor het behoud van goede en toegankelijke gezondheidszorg.
