Oentsjerk, Friesland. Hier wordt de ‘Friese aanpak’ bij mensen met ernstig psychiatrische aandoeningen medio oktober gepresenteerd. Samen met Verslavingszorg Noord-Nederland (VNN), het UWV, zorgverzekeraar Zilveren Kruis en De Friesland en de gemeenten Leeuwarden, Súdwest-Fryslân, Dantumadiel en Noardeast-Fryslân heeft GGZ Friesland hebben een integrale samenwerking opgezet. De mensen die zij helpen, hebben vaak op verschillende vlakken zorg, hulp of ondersteuning nodig. Integraal samenwerken blijkt in Friesland daarvoor de heilige graal. In de praktijk én de wetenschap.

In het kort:

  • Een ernstig psychische aandoening (EPA) kan terugslaan op verschillende soorten gedrag, diagnoses of een combinatie daarvan. Denk bijvoorbeeld aan verslavingsproblematiek, psychosegevoeligheid, persoonlijkheidsstoornissen of een autismespectrumstoornis.
  • In Friesland zijn lokale zorgaanbieders, gemeenten, maatschappelijke instanties en de grootste zorgverzekeraar in de regio erin geslaagd een integrale samenwerking te ontwikkelen voor deze doelgroep.
  • Het doel van ‘de Friese aanpak’ is om deze complexe doelgroep betere zorg te bieden en meer werkplezier voor zorgprofessionals te realiseren, maar ook op termijn zorgkosten en de druk op de geestelijke gezondheidszorg verminderen.
  • De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) introduceert per 1 januari 2024 haar vernieuwde beleid voor de ggz en forensische zorg, waarmee overleg tussen de ggz en het sociaal domein ook gedeclareerd kan worden bij een zorgverzekeraar.

“Binnen de geestelijke gezondheidszorg gaat het om herstel van mensen ondersteunen.” Zo opent bestuurder Ton Dhondt van GGZ Friesland het symposium over de Friese aanpak bij ernstig psychische aandoeningen (EPA’s). De afgelopen jaren hebben de instanties in de provincie de handen ineen geslagen. Het resultaat is een integrale samenwerking tussen GGZ Friesland, VNN, 4 Friese gemeenten, UWV, maatschappelijk werkorganisatie Amaryllis en zorgverzekeraar Zilveren Kruis. Dhondt: “We zochten naar een geschikte plek om vragen uit instellingen te beleggen zonder dat de regie over de behandeling wordt weggenomen. Mijn droom is om de belangrijke elementen uit onze Friese aanpak in de hele provincie neer te zetten. In één team dat op termijn ook  integraal wordt gefinancierd.”

Welmoed Kostwinder

Direct contact via de consultatielijn

Bij de zorg, hulp en ondersteuning voor mensen met een EPA zijn veel partijen betrokken. Dat komt doordat herstel voor deze mensen afhangt van verschillende factoren, terwijl hun zorgvraag ook invloed heeft op die factoren. Tijdens het symposium komen hier genoeg voorbeelden over terug. Denk aan een cliënt die door vervoersproblemen niet naar een behandeling kan of iemand die een woning dreigt te verliezen omdat hij zich schuldig maakt aan verstoring van de openbare orde. In Friesland is er daarom een consultatielijn. Verpleegkundig specialist Welmoed Kostwinder: “Dat is een belangrijk element van ons geïntegreerde aanbod. Met de consultatielijn maken we onze expertise als ggz-zorgaanbieders meer beschikbaar voor bijvoorbeeld gebiedsteams. Je kunt moeilijk met alle teams een ochtendoverleg opstarten. Via de consultatielijn zijn we altijd beschikbaar om vragen te beantwoorden of mee te kijken naar bijvoorbeeld de voorbereiding op een huisbezoek.”

“Via de consultatielijn zijn we altijd beschikbaar om vragen te beantwoorden of mee te kijken” - Welmoed Kostwinder

Samen passende hulp bieden per situatie

Dat de zorg voor mensen met een EPA niemand onberoerd laat, blijkt uit de vele praktijkvoorbeelden die voorbij komen op het symposium. Bijvoorbeeld het verhaal van een 26-jarige alleenstaande moeder. Er was sprake van veel ontregelen, waarbij ze zich helemaal kon terugtrekken. Er is op een gegeven moment angst voor een familiedrama. Wat is in zo’n situatie goed voor moeder én kind? Door de integrale aanpak in Friesland kon het kind binnen 3 weken terecht bij een pleeggezin. Als moeder dreigt te ontregelen, is daar altijd plaats. Nu, 2 jaar later, is moeder stabiel en vormen ze een ‘gewoon gezin’. En dan is er nog een verhaal uit de gemeente Noardeast Fryslân. De cliënt woont op een boot, waar hij lichamelijk ongemak ervaart van straling en projecties blijft zien. Zijn huisarts diagnosticeert hem met psychoses, maar dat ziet de cliënt zelf anders. Hij wil niet in zorg en ook geen medicatie nemen. Als hij suïcidaal wordt, staat hij open voor opname. Inmiddels gaat het beter met deze cliënt en mag hij de kliniek bijna verlaten. Zijn zorgverleners zoeken nu, samen met de gemeente, naar een nieuwe woning zodat hij niet terug hoeft naar de boot.

Meer voorbeelden van EPA-casussen lezen? Bekijk de cliëntverhalen uit de FACT- en gemeenteteams in Leeuwarden en Sneek. Deze waren ook onderdeel van de Friese pilots.

Rutger de Vries

Verder ontwikkelen in de regio

Terug naar de droom van GGZ Friesland-bestuurder Ton Dhondt. Geschikte plek voor consultatie: check. Verdere implementatie in de provincie: lijkt een kwestie van tijd. Zo geeft manager zorginkoop Rutger de Vries van Zilveren Kruis in het laatste rondetafelgesprek op het symposium ook aan. “We moeten in gesprek met de rest van de regio om dit te organiseren. Landelijke akkoorden zoals het integraal zorgakkoord en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) bieden daarvoor kansen.” Inmiddels is deze vernieuwde NZa-beleidsregel voor de ggz en forensische zorg voltooid. Hierdoor kan ook consultatie tussen de ggz en het sociaal domein worden gedeclareerd. Vanaf 1 januari 2024 kunnen deze overleggen daarom worden gedeclareerd. De Vries: “Door die betaaltitel kunnen we sneller opschalen in Friesland. Samen met GGZ Friesland zijn we bezig met een inhoudelijke agenda zodat we meer gemeenten kunnen laten aanhaken op deze integrale samenwerking. Onze ervaringen nemen we in onze inkoopteams ook mee naar Groningen, Drenthe, Flevoland en Overijssel.”

Meer werkplezier en minder crisis

Door de focus op de kwaliteit van leven en meer integraal samen te werken worden ook nog andere doelen bereikt. Zo blijkt het werkplezier van de zorgprofessionals toe te nemen en lijken crisissituaties bij cliënten op langere termijn meer voorkomen te worden. De cijfers bij die stellingen zijn onderweg. In 2024 publiceert het Trimbos Instituut een promotieonderzoek dat zich heeft toegelegd op de effecten van integrale FACT- en gemeenteteams.

Passende EPA-zorg: hoe zit het in de rest van Nederland?

Niet alleen in Friesland zoeken instanties elkaar op om passende zorg, hulp en ondersteuning te bieden aan mensen met een EPA. Sinds een jaar werkt de maatschappelijke organisatie Toegang Tilburg samen met GGz Breburg in het FACT+ Tilburg Centrum aan passende zorg en ondersteuning bij EPA. Ook in Groningen hebben sinds 2017 2 pilots voor een herstelondersteunend ggz-netwerk plaatsgevonden. Zij zetten onder meer in op een inclusieve samenleving voor (psychisch) kwetsbare mensen. Beleidsmedewerker Bea van Esch van de NZa was aanwezig bij het symposium in Friesland kent nog meer soortgelijke initiatieven. “Het is heel fijn om te zien dat de zorg hier druk mee bezig is en dat hun ideeën vaak helpen. We proberen dit soort initiatieven ook te helpen als zij vragen hebben rondom de bekostiging van hun werkwijze. Om dat in het hele land samen te brengen, is het belangrijk dat goede voorbeelden worden overgenomen. Soms betekent dat ook eigen plannen opzij zetten om iets dat werkt sneller te kunnen kopiëren.”